Proverbs and proverbial materials in Brennu-Njáls saga.
Editions used. Brennu-Njáls saga. Einar Ól. Sveinsson gaf út. Íslenzk fornrit XII. Reykjavík, 1954. Brennu-Njálssaga (Njála). Herausgegeben von Finnur Jónsson. Altnordische Saga-Bibliothek 13. Halle a. S., 1908. Njála. Udg. Konráð Gíslason. Köbenhavn, 1875-1896.
Others.
Translations used. Njal's saga, tr. Robert Cook, The Complete Sagas of Icelanders, ed. Viðar Hreinsson. Reykjavík, 1997. 5 vols. Vol. III, pp. 1-220. The Story of Burnt Njal or Life in Iceland at the End of the Tenth Century, tr. George Webbe Dasent. 2 vols. Edinburgh, 1861.
Others.
Editorial comment. Approximately 100, 000 words.
ÍF XII. 5. 17. Þá mælti Úlfr: “Hvat skal nú til ráða taka, Íslendingr?” “Halda fram ferðinni,” segir Hrútr, “því at ekki dugir ófreistat.”
CSI III. 5. To Ulf the Unwashed, who wonders whether they should seek confrontation with the pirate Atli Arnvidarson, who lurks in Oresund.
7. Ulf asked, “What’s to be done now, Icelander?” “Keep straight on course,” said Hrut. “Nothing ventured, nothing gained.”
KG 5. 17.
ASB 13. 5. 12. 4. 17.18. ekki – ófreistat, eine sprichwörtliche redensart (beachte auch die alliteration): “nichts nutzt, was nicht erprobt ist”.
FJ Proverb word 305. Page 176. ófreistat – ekki dugir ófreistat Nj 17. ‘Det hjælper ikke, ikke at göre forsøget’. Er måske ikke ordsprog.
Gering 11. ófreistat (nr. 305). – Dasselbe sprichwort findet sich auch Sigurd. s. þögla 2320.
TPMA 9. 162-163. PRÜFEN/mettre à l’épreuve/to test. 1. Prüfen (Versuchen) als positive Handlung 1.2. Prüfen (Versuchen) bringt mehr Nutzen als Schaden: 1.2.2 Ohne Prüfen (Versuchen) kein Nutzen Nord. 33 Ketill kvað ekki duga ófreistat Ketill sagte, nichts nütze unerprobt KETILS SAGA HÆNGS 2 (→FAS II, 115). 34, 35 Ekki dugir ófreistat Nichts nützt unerprobt NJÁLS SAGA 5, 4 (= JÓNSSON, ARKIV 305. JÓNSSON 127). SIGURÐAR SAGA ÞÖGLA 23, 20 (→GERING S. 11). 36 Herrauðr sagði, at eigi dygði ófreistat Herraud sagte, Unerprobtes nütze nicht BÓSA SAGA 12, 11. 1.3. Prüfen (Versuchen) verschafft: 1.3.1.1. Ohne Prüfen (Versuchen) kein Wissen 163. Nord. 42 Fátt veit fyrr en reynt er Wenig weiss man, bevor man is versucht hat HARALDS SAGA HARÐRÁÐA 10 (→FMS VI, 155 [=JÓNSSON, ARKIV 461. JÓNSSON 183]). 43 Fundit mun þat er reynt er lengr Man wird herausfinden, was man länger geprüft hat MÁLSHÁTTAKVÆÐI 17, 4 (= GERING 105. JÓNSSON 137). 44 Hvat veit sá er einskis freistar Was weiss der, der nichts versucht? ERREKS SAGA 37 (→JÓNSSON, ARKIV 461[= JÓNSSON 183]). 45 Önundr kvað þat eigi vita mega fyrr en reynt væri Önund sagte, das könne man nicht wissen, bevor man es versucht habe GRETTIS SAGA 4, 5. 46 Fleira veit, sá er fleira reynir Mehr weiss der, der mehr versucht EBD. 14, 7 (=JÓNSSON, ARKIV 461. JÓNSSON 183). 47 Þá veit þat, er reynt er Dann weiss man es, wenn man es versucht hat EBD. 40, 5 (= JÓNSSON, ARKIV 333. JÓNSSON 137).
TPMA 12. 321. WAGEN (Vb.)/oser/to dare 1. Wagemut als Wert 1.2. Wagemut und Tapferkeit haben Erfolg 1.2.5. Wer wagt, gewinnt (verliert nicht) Nord. 92 Ok er svâ sem mælt er, at sá hefir er hættir Und es ist so, wie es heisst, dass der hat, welcher wagt SVERRIS SAGA 76 (→FMS VIII, 186 [= GERING S. 8]). 93 Hefir sá, er hættir Der hat, welcher wagt BJARNAR SAGA 3 S. 118 (= GERING S. 8). 94 Hefir sá ok jafnan, er hættirDer hat auch immer, welcher wagt HRAFNKELS SAGA FREYSGOÐA 4 S. 115 (= JÓNSSON, ARKIV 194. JÓNSSON 81).
ÍF XII. 6. 20. Hrútr var með konungi um vetrinn í góði yfirlæti. En er váraðisk, gerðisk hann hljóðr mjök. Gunnhildr fann þat ok mælti til hans, er þau váru tvau saman: “Ert þú hugsjúkr, Hrútr?” sagði hon. “Þat er sem mælt er,” segir Hrútr, “at illt er þeim, er á ólandi er alinn.”1 1Þessi málsháttur hygg ég sé rétt skýrður á þá leið, að óland þýði: framandi land (illt er þeim, sem dvelst erlandis), sbr. ólendr, No. homilíubók, útg. Ungers, bls. 69. Þó hefur önnur merking líka verið lögð í þetta orð, að óland þýddi: illt land (sbr. latn. þýðinguna 1809, Orðabók Sigfúsar Blöndals ok kvæði Davíðs Stefánssonar: Moldin angar, 5. er.), ok málshátturinn skilinn svo, að hann þýddi: bágt á sá, sem fæddur er í vondu landi (því að hann losnar ekki við það, þreyr það).
CSI III. 6. To Gunnhild, when she questions his desire to leave for Iceland:
8. Hrut stayed with the king in high favour that winter. But when spring came he was very taciturn. Gunnhild noticed this and spoke to him when they were alone. “Are you sad, Hrut?” she asked. “There’s a saying,” said Hrut, “that ‘it’s difficult to dwell in a distant land’.”
KG 6. 21.
ASB 13. 6. 15. 1. Cap. VI. 5.6. ilt – alinn, “derjenige fülht sich unwohl, der nicht in seinem eigenen lande lebt”. Dies ist die einzig richtige form und bedeutung des sprichwortes, welches öfter in einer verderbten form vorkommt; vgl. Småstykker udg. af Samfund til udgiv. af gammel nord. litteratur s. 165-6. óland, gegensatz zu land, “un-land, nicht-land”, nicht das (eigene) vaterland.
FJ Proverb word 311. Page 177. óland – ilt er þeim er á ólandi er alinn Nj 21. ‘Det er slemt for den som lever i et fremmed land’. = GJ. En forvanskning af dette klare ordspr. findes i K: ilt er þeim at ólund er alinn, hvilket vistnok er blevet opfattet som ´Slemt er det for den som har et medfødt gnavent sind´.
K 165-6. ólund. 145. Illt er þeim at olund er alinn (C, 65). Det er slemt for den, som er født med et pirreligt sind. Man har her utvivlsomt en omdannelse af det ordsprog, der i Njála, Kbh. 1875 (66-5) har formen illt er þeim er á úlandi er alinn. 1); men á úlandi synes dog et besynderligt udtryk, og den betydning, som ordsprog vel oprindelig må have “ulykkelig er den som lever udenfor fædrelandet” , kan næppe uden tvang lægges deri. Af de fem membraner eller membran-brudstykker, der have den pågældende del af sagaen, læser AM. 133 fol. a ólandi, AM. 466, 4to aa o|landi AM. 468, 4to avlandi, Gl. kgl. sml. 2868, 4to a olandi, Gl. kgl. sml. 2870, 4to a o landi. Den ældre udgave af Niáls saga gengiver stedet illt er þeim er aulandi er alinn. I Oxforderordbogen er denne læsemåde foretrukken, og den der udtalte mening, at vi i á úlandi (elleer hvorledes nu skriverne af de pågældende membraner har forstået disse bogstaver) har en forvanskning af et elles ukendt ord, svarende til gl. dansk elende, der har betydningerne værende i et fremmed land, land-flygtig, elendig, oldsaksisk eli lendi, hvori ligger got. aljis (alius), synes værd at påagte. Hos G. Jónson lyder ordsproget: Illt er þeim sem á ólandi er alinn. 1) Sml. de i Nials-Saga (lat.) Kbh. 1809 anførte varianter á ólund, á ólyndi fra papirs-håndskrifterne H. K. L. N.
TPMA 3. 465. FREMD /étranger/foreign. 4. Die Fremde im Gegensatz zur Heimat 4.2 Negative Aspekte der Fremde 4.2.2. In der Fremde wird man betrübt Nord. 19 Þat er sem mælt er, at ilt er þeim, er á ólandi er alinn Es ist so, wie man zu sagen pflegt, dass es demjenigen schlecht geht, der in fremden Landen lebt NJÁLS SAGA 6, 1 (= JÓNSSON, ARKIV 311. JÓNSSON 128).
ÍF XII. 6. 20. “Mun þinn sómi þar meiri en hér?” segir konungr. “Eigi mun þat,” sagði Hrútr, “en þat verðr hverr at vinna, er ætlat er.”
CSI III. 6. To Harald Grey-Cloak, when, on Gunnar’s leaving Norway, the king asks if he will have more honour at home:
8. “Will your prestige be greater there than here?” asked the king. “Probably not,” said Hrut, “but a man must do what is demanded.”
KG 6. 22.
ASB 13. 6. 15. 4. 17.18. þat verðr – ætlat er ein sprichwort, das, wie so manche andre, die macht des schicksals ausspricht; vgl. c. 13, 9.
FJ Proverb word 488. Page 205. ætla – þat verðr at vinna er ætlat er Nj 22. ‘Det må enhver göre hvad der er bestemt (forud)’ (?: Enhvar må handle some osv). = GJ (som var. til það verðr fram at koma osv.)
Gering 7. forlög (nr. 120c). – In etwas abweichender fassung liest man dasselbe sprichwort auch Reykd. C. 643: verðr hverr sínum forlögum at fylgja.
TPMA 5. 69. GLÜCK/bonheur/luck 1. Allmacht und Allgegenwart des Schicksals (Glücks) 1.6. Dem Schicksal muss man Folge leisten Nord. 46 En þat syndiz her sem optarr kann verða at sinom forlogom verðr hverr at fylgia Und es zeigte sich hier, wie es oft geschehen kann, das jeder seinum Schicksal folgen muss ALEXANDERS SAGA 103. 47 Verðr hverr sínum forlögum at fylgja Jeder muss seinem Schicksal folgen REYKDŒLA SAGA 2, 43 (→GERING S. 7). 48 En þat verðr hverr at vinna, er ætlat er Aber jeder muss tun, was ihm (vom Schicksal) bestimmt ist NJÁLS SAGA 6, 4 (= JÓNSSON, ARKIV 488. JÓNSSON 193). 49 Verðr hverr eptir sínum forlögum at leita Jeder muss seinem Schicksal folgen (wörtl.: nachforschen) VATNSDŒLA SAGA 5, 23 (= JÓNSSON, ARKIV 120. JÓNSSON 47).
Ed. note. See also below, 13. 42., and with it, TPMA 4. 401. See also below, 149. 427.
ÍF XII. 6. 20. “Við ramman mun reip at draga,” segir Gunnhildr, “ok leyfið þér honum at fara sem honum gegnir bezt.”
CSI III. 6. When Harald Grey-Cloak hopes to persuade Hrut to remain in Norway:
9. “You can’t win a tug-of-war with him,” said Gunnhild. “Let him do as he sees fit.
KG 6. 22.
ASB 13. 6. 15. 5. 19. Við – draga, auch ein allbekanntes sprichwort; es beruht auf einem spiel, in welchem zwei an den entgegengesetzten enden eines taues zogen; bisweilen war zwischen beiden ein feuer entzündet, in das der schwächere dann fallen musste.
FJ Proverb word 311. Page 180. reip – (þar er) við ramman reip at draga Nj 22, Fms II 107. ‘Det er en stærk mand at trække reb med’, om noget meget vanskeligt. Alml. i brug. Findes også hos Låle (I 25).
Gering 11. reip (nr. 331). – Die redensart: hér er við ramman reip at draga findet sich auch in der Hrólfs s. kraka c. 1 (Fas. 1, 416), Vatnsd. c. 44 (Forns. 754) und Kjalnes. s. c. 3 (Ísl. s. II2, 4089).
Saxo (Kallstenius) 22-3. Kraft. 31. Arduum, inquit, reor contra fortem fune contendere, s. 14027. – Illt er vid ramman reip ad draga, se JR II n:r 179 (s. 19). Jfr D n:r 304 och Rosenberg a. a. II s. 601 not.
ÍOS II. 79. REIP VIÐ RAMMAN ER REIP AÐ DRAGA "við mikla öðugleika er að etja, við erfiðan andstæðing er að fást". Orðtakið kemur nokkrum sinnum fyrir í fornritum, sbr. t. d.: "Við ramman mun reip at draga", segir Gunnhildr, "ok leyfið þér honum at fara sem honum gegnir bezt". ÍF XII, 20, sbr. enn fremur VIII, 122, FMS II, 107, FAS I, 4. Þess má geta, að orðtakið kemur fyrir í tveimur gervum hjá Saxo (SAXO LIB V, 119; XII, 333 (Kbh. 1931). Frá 19. öld eru kunnig afbrigðin: eiga við ramman reip að draga og draga reip við hinn ramma: Hann á við ramman reip að draga (GJ 129 (OB)) – að taka því, sem í boði er og draga ekki reip við hinn ramma. JSBRÉF2, 125 (OB). Orðtakið á rætur að rekja til reipdráttar, við ramman (sérstætt lo.) merkir "á móti sterkum manni". HHÍO 309, EÓS í Skírni 1954, 217.
TPMA 11. 175. STRICK/corde/rope 2. Ziehen am Strick (Seil) 2.3 Gegen einem Starken am Seil ziehen
Nord. 37 Er þar við ramman reip at draga Man muss dort gegen einen Starken am Seil ziehen GROSSE ÓLÁFS SAGA TRYGGVASONAR 184 (→FMS II, 170 [=JÓNSSON, ARKIV 331]). 38 Hér er við ramman reip at draga Hier muss man gegen einen Starken am Strick ziehen HRÓLFS SAGA KRAKA 1 (→FAS I, 4 [GERING S. 11]). 39 Ok má vera, at við ramman væri reip at draga Und es mag sein, dass wir gegen einen Starken am Seil habe ziehen müssen VATNSDŒLA SAGA 44, 30 (= GERING S. 11). 40 Vid ramman mun reip at draga (Hier) muss man gegen einen Starken am Seil ziehen NJÁLS SAGA 6, 5 (= JÓNSSON, ARKIV, 331. JÓNSSON, 136). 41 Creditur incautum forti resti (lies: restis) dare tractum. – Onth ær meth ramme stærcke reeb (lies: meth ramme reeb) at drawæ Es gilt als unvorsichtig, mit einem Starken am Seil zu ziehen. – Es ist schlecht, mit einem Starken am Seil zu ziehen Låle 204. 42 Est graue grandeuum (lies mit Låle S. 259: gradiuum) per restis vincere tractum. – Thet ær onth at drawe reeb meth gamlæ (lies mit Druck B: ramme) Es ist schwierig, den Kampftüchtigen durch das Ziehen des Seiles zu besiegen. – Es ist schlecht, mit einem Starken am Seil zu ziehen EBD. 338. 43 Nú er við raman reip at draga Man muss jetzt gegen einen Starken am Seil ziehen KJALNESINGA SAGA 3 S. 11 (= GERING S. 11).
ÍF XII. 12. 36. Höskuldr mælti: “Þat mun mér sízt í tauma ganga, er Hrútr segir mér,6 at hér mundi til mikillar ógiptu draga um kaup þessi, en ekki mun týja at saka sik7 um orðinn hlut.” 6Talshátturinnn ganga í tauma lýtur af því, þegar hestur er hafður í taumi og gengur í tauminn og flækist; hér er hann í merkingunni; bregðast, skjöplast. 7sik X; þik O,Z.
CSI III. 12. Hoskuld to Hallgerd when she admits to him that Thjostolf killed Thorvald, her first husband:
16. Hoskuld said, “It never happens that Hrut’s predictions go wrong, and he said that great misfortune would come from this marriage. But there’s no use blaming myself for what has already happened.”
Dasent, I. 12. 40. “Hrut was not far from wrong when he told me that this bargain would draw mickle misfortune after it. But there’s no good in troubling one’s self about a thing that’s done and gone.”
KG 12. 51.
ASB 13. 12. 30. 11. 23. í tauma ganga, eig. “mit dem fussin die zügel treten”, so dass das pferd verhindert wird weiter zu gehen. “Das wird selten fehl schlagen, wird meist in erfällung gehen” – sagt Höskuldr.
ÍOS II. 208. TAUMUR GANGA Í TAUMA “bregðast”. Orðtakið er kunnugt úr fornmáli. Hon var ok góð af frásögnum, gekk þat ok lítt í tauma, er hon sagði. ÍF IV, 208-209, sbr. XII, 36 HEILAG I, 50. Þá kemur fyrir í fornmáli hið samræða orðtak e-m ekst e-ð í tauma: “Þenna kost vil ek, ef þú býszk í því, Eiríkr, at mér akisk þetta eigi í tauman, er þú segir, þá er ek hitta föður þinn”. FMS XI, 121. Líkingin í orðtakinu ganga í tauma er dregin af hesti, sem stígur í tauminn og kemst því ekki úr sporunum, en í orðtakinu e-m ekst e-ð í tauma af því, er vagnhjól lendir ofan á taumi dráttardýrsins, svo að það getur ekki haldið áfram, sbr. HHÍO 369-370, þar sem getið er fleiri skýringartilrauna.
Ed. note. The articulated reliability of Hrut’s predictions provides grounds for a potential derivative proverb.
ÍF XII. 12. 36. Höskuldr mælti: “Þat mun mér sízt í tauma ganga, er Hrútr segir mér,6 at hér mundi til mikillar ógiptu draga um kaup þessi, en ekki mun týja at saka sik7 um orðinn hlut.” 6Talshátturinnn ganga í tauma lýtur af því, þegar hestur er hafður í taumi og gengur í tauminn og flækist; hér er hann í merkingunni; bregðast, skjöplast. 7sik X; þik O,Z.
CSI III. 12. Hoskuld to Hallgerd when she admits to him that Thjostolf killed Thorvald, her first husband:
16. Hoskuld said, “It never happens that Hrut’s predictions go wrong, and he said that great misfortune would come from this marriage. But there’s no use blaming myself for what has already happened.”
Dasent, I. 12. 40. “Hrut was not far from wrong when he told me that this bargain would draw mickle misfortune after it. But there’s no good in troubling one’s self about a thing that’s done and gone.”
KG 12. 51.
ASB 13. 12. 30. 11. 25. ekki – hlut, ein allg. sprichwort.
FJ Proverb word 339. Page 182. saka – . . . ekki mun týja at saka sik um orðinn hlut Nj 51. ‘Det vil ikke nytte at give sig skylden (boklage) for hvad der er sket’. = GJ (tjáir).
TPMA 4. 405. GESCHEHEN/se passer/to happen 6. Geschehen ist geschehen 6.3 Vereinzelt Nord. 121 En ekki mun týja at saka sik um orðinn hlut Es kann nichts mehr nützen, sich wegen einer Sache, die geschehen ist, Vorwürfe zu machen NJÁLS SAGA 12, 11 (= JÓNSSON, ARKIV 339. JÓNSSON 139) (vgl. TUN 138).
TPMA 12. 39. TUN/faire/to do 3. Endgültigkeit und Unumstösslichkeit der Tat 3.7. Vereinzelt Nord. 138 Ekki tjóa at sakask um verkit Es nützt nichts, sich wegen der Tat Vorwürfe zu machen VÍGA-GLÚMS SAGA 35, 7 (vgl. GESCHEHEN 121).
ÍF XII. 12. 37. Hann mælti: “Illa gefask ills ráðs leifar;5 ok sé ek nú allt eptir, hversu farit hefir. Hallgerðr mun sent hafa Þjóstólf til Bjarnarfjarðar, en hon mun riðin heim til föður síns. Skulum vér nú safna liði ok sœkja hann norðr þangat.” 5Orðskviður þessi er vanalega: Illa gefask ill ráð (svo i Z). Leifar táknar hér: það sem eftir lifir af ráðunum; afleiðingar.
CSI III. 12. Osvif, when he learns that Thjostolf has killed Thorvald:
16. He said, “Bad things come from bad plans, and now I see how it has gone. Hallgerd must have sent Thjostolf to Bjarnarfjord, and she herself must have gone home to her father. Let´s gather men and follow him up north.”
KG 12. 52.
ASB 13. 12. 31. 13. 4. Illa – leifar, ein sprichwort, das auch mit etwas anderem wortlaut (Illa gefaz ill ráð) vorkommt; s. c. 45, 22; vgl. Vatnsd. s. 6 u. ö. leifar, eigentlich “überreste”, hier “folgen”.
FJ Proverb word 321. Page 178. ráð – . . . ill (illa) eru (gefask) ill ráð (ills ráðs leifar) Hkr III 241, Isls II 100, Vatnsd. 6, Nj 52, 199. ‘Slette er (visar sig i resultatet) slette planer’. Varianten ills ráðs leifar siger ikke andet end ill ráð (leifar egl. = følger).
Saxo (Kallstenius) 19. Feghet – mod, kraft. 8. Augurium timidi, prauique assueta uoluntas/Nunquam se digno continuere loco, s. 13325. Ræd mand spaar altid ont, Vedel s. 8819, lika Syv I s. 137. Illr á jafnan ílls von, GJ. Jfr JR n:r 182.
TPMA 9. 187. RAT/conseil/advice 3. Schlechter Rat 3.2. Schlechter Rat ist schädlich Nord. 85.86 Ill eru ill ráð Schlimm sind schlechte Ratschläge SNORRI, HEIMSKRINGLA 521, 36 (Uphaf Magnús konungs berfætts). MORKINSKINNA 135, 19. 87 Sem mælt er, at illa gefaz ill ráð Wie es im Sprichwort heisst, dass böser Rat schlimm ausgeht VATNSDŒLA SAGA 3, 11. 88 Illa gefaz ills ráðs leifar Schlimm gehen die Folgen bösen Rates aus NJÁLS SAGA 12, 13. 89 Því at illa gefaz ill ráð Denn schlimm geht böser Rat aus EBD. 45, 22.
Ed. note. See below, 45. 117., 115. 288., 122. 309. See Ch. 15, Thorarin to Glumr: “kvað illa gefast mundu ef hann væri þar.” spoken with reference to Þjóstólfr. See also TPMA 10. 155., 10. 138., and 10. 171.
ÍF XII. 12. 38. Þá mælti Ósvífr: “Þótt förin sé eigi góð, þá skal þó nú aptr hverfa. Nú skulum vér gera ráð várt í annan stað, ok hefi ek þat helzt í hug mér at fara ok finna Höskuld ok beiða hann sonarbóta, því at þar er sœmðar ván, sem gnóg er til.”
CSI III. 12. Osvif, having decided to seek compensation for Thorvald’s killing from Hoskuld:
17. Then Osvif said, “Though our trip has led to no good, we must turn back. We’ll try another plan, and what I have in mind now is to go to Hoskuld to ask him for compensation for my son – we can expect to find honour where there is plenty of it.”
KG 12. 54.
ASB 13. 12. 32. 21. 16. sonarbóta, “busse (wergild) für den (erschlagenen) sohn”.
ÍF XII. 12. 39. Höskuldr svaraði: “Eigi drap ek son þinn, ok eigi réð ek honum banaráð, en þó heldr þik várkunn til at leita á nökkur.”1 Hrútr mælti: “Náit er, bróðir, nef augum, ok er nauðsyn at drepa niðr illu orði2 ok bœta honum son sinn ok rífka3 svá ráð fyrir dóttur þinni, því at sá einn er til, at þetta falli niðr, því at þá er betr, at fátt sé um talat.” Höskuldr mælti: “Vill þú þá gera um málit?” 1leita á nökkur: leita fyrir sér (um bætur) einhverstaðar. 2drepa niðr illu orði: þagga niður illt umtal. 3rífka X,O; bœta Z.
CSI III. 12. Hrut to Hoskuld on compensation to Osvif:
17. Hoskuld answered, “I didn’t kill your son, and I didn´t plan his death, but it’s understandable that you should turn somewhere.” Hrut said, “The nose is near to the eyes,1 dear brother. We must forestall evil rumours and compensate him for his son and in this way restore your daughter´s standing; our only choice is to have this case dropped, for it will be better if it is not much talked about.” Hoskuld said, “Will you arbitrate the case?” 1Proverb, meaning “what involves those close to us involves us as well.”
KG 12. 55.
ASB 13. 12. 32-3. 25. 29. nökkur, nicht nom. fem. zu várkunn, sondern adv. “irgendwo”, (und dann am ehesten bei mir). Eigentlich nökkur aus ne-veitk-hvar, vgl. Noreen3§ 74, 10. 30. Náit – augum,ein allit. sprichwort: “was die ächsten verwandten betrifft, geht uns ebenfalls an”. C. 112, 7 findet es sich noch einmal.
FJ Proverb word 290. Page 174. nef (jfr karl) – náit er nef augum Nj. 55, 578. ‘Næsen er nærved öjnene’(anvendes om nært slægtskap). = GJ.
TPMA 8. 413. NASE/nez/nose 3. Die Nasse steht nahe bei den Augen und dem Mund Nord. 2 Skamt á nefit at kenna or kjaptinum Die Nase hat einem kurzen Weg, um das aus dem Mund zu erkennen ÞORSTEINS ÞÁTTR BÆJARMAGNS 7 (→FMS III, 188 [= JÓNSSON, ARKIV 290. JÓNSSON 123]). 3.4 Ofnær nefi, kvað karl, var skotinn í auga “Allzu nahe der Nase”, sagte der Mann, als er im Auge getroffen war SNORRI, HEIMSKRINGLA 619, 16 (Uphaf Magnus konungs Erlingssonar 6). HÁKONAR SAGA HERÐIBREIÐS 27 (→FMS VII, 288 [= JÓNSSON, ARKIV 204. JÓNSSON 89]). 5 Náit er, bróðir! nef augum Nahe ist, Bruder, die Nase den Augen1 NJÁLS SAGA 12, 25 (= JÓNSSON, ARKIV 290. JÓNSSON 123). 6 Því at náit er nef augum Denn die Nase ist nahe den Augen NJÁLS SAGA 112, 7 (= JÓNSSON, ARKIV 290. JÓNSSON 123). 1D.h., was den nahen Verwandten trifft, trifft einen selbst. Vgl. NJÁLS SAGA 12, 25 Anm.; BAETKE 437 s.v. náinn.
Ed. note. See below, 112. 282.
ÍF XII. 12. 39. Höskuldr svaraði: “Eigi drap ek son þinn, ok eigi réð ek honum banaráð, en þó heldr þik várkunn til at leita á nökkur.”1 Hrútr mælti: “Náit er, bróðir, nef augum, ok er nauðsyn at drepa niðr illu orði2 ok bœta honum son sinn ok rífka3 svá ráð fyrir dóttur þinni, því at sá einn er til, at þetta falli niðr, því at þá er betr, at fátt sé um talat.” Höskuldr mælti: “Vill þú þá gera um málit?” 1leita á nökkur: leita fyrir sér (um bætur) einhverstaðar. 2drepa niðr illu orði: þagga niður illt umtal. 3rífka X,O; bœta Z.
CSI III. 12. Hrut to Hoskuld, advising settlement with Osvif:
17. Hoskuld answered, “I didn’t kill your son, and I didn´t plan his death, but it’s understandable that you should turn somewhere.” Hrut said, “The nose is near to the eyes,1 dear brother. We must forestall evil rumours and compensate him for his son and in this way restore your daughter´s standing; our only choice is to have this case dropped, for it will be better if it is not much talked about.” Hoskuld said, “Will you arbitrate the case?” 1Proverb, meaning “what involves those close to us involves us as well.”
KG 12. 55.
ASB 13. 12. 32-3. 25. 1. drepa niðr illu orði, “böse nachrede nicht aufkommen zu lassen”. 2. rifka ráð, “die situation (stellung) verbessern”. 2.3. þvíat . . . þvíat, es ist selten, dass, wie hier, zwei þvíat eingeleitete sätze auf einander folgen. 2. sá einn, scil. kostr (“die einzige möglichkeit”).
ÍF XII. 13. 42. “Eigi er nú þat, sem mælt er,” segir Þórarinn, “at þú látir þér annars víti at varnaði, ok var hon gipt manni, ok réð hon þeim bana.” Glúmr mælti: “Má, at hana hendi eigi slík ógipta í annat sinn;1 ok veit ek víst, at hon ræðr eigi mér bana. En ef þú vill mér nökkura sœmð veita,2 þá ríð þú til með mér at biðja hennar.” 1at – sinn X, O; at eigi hendi annan bónda hennar slíka ógiptu Z. 2mér – veita X,O; nökkut gera at mínu skapi Z.
CSI III. 13. Thorarin to his brother, Glum, who wants to be Hallgerd’s second husband:
19. “Then you’re not letting another man´s woe be your warning, as the saying goes,” said Thorarin; “she had a husband, and she had him killed.” Glum said, “Perhaps she won’t have such bad luck a second time. I know for certain that she will not have me killed. If you want to do me honour, then ride with me to ask for her hand.”
KG 13. 58.
ASB 13. 13. 35. 8. 8.9. látir – varnaði, alliterierendes sprichwort, das c. 37, 7 nochmals sich findet. Vgl. auch Þorst. þáttr stang. s. 52; Göngu-Hrólfs saga c. 33 (Fas. III, 340); Sólarlj. 19. u. ö.
FJ Proverb word 462. Page 201. víti – (engi) lætr sér annars víti at varnaði verða Þstang 52 (Austf. 81), Nj 149, el. láttu mín víti þér osv. K.; i øvrigt hedder det: gott er annars víti hafa at varnaði Sól 19, jfr Barl 51.
Gering 13. víti (nr. 462). – Das sprichwort: engi lætr sér annars víti at varnaði verða steht auch Göngu-Hrólfs s. c. 33 (Fas. 3, 34020).
TPMA 1. 120. ANDER/ / 1. Ander – selbst 1.1. Bedeutung und Nutzen des ander für uns 1.1.2. Der andere dient uns als (warnendes) Beispiel 1.1.2.1. Allg. Nord. 114 Gótt es annars Víti hafa at varnaði Gut ist es, des andern Busse zur Warnung zu haben SÓLARLJÓÐ 19, 5 (= JÓNSSON, ARKIV 462. JÓNSSON 184). 115 Nú kemr hér at því, sem mælt er, at engi lætr sér annars víti at varnaði Nun kommt es hier dazu, wie es heisst, dass keiner sich des andern Schaden zur Warnung werden lässt ÞORSTEINS ÞÁTTR STANGARHÖGGS 74 (= JÓNSSON, ARKIV 462) . 116 Eigi er nú þat sem mælt er, at þú látir þér annars víti at varnaði Jetzt ist es nicht so, wie man zu sagen pflegt, dass du des andern Schaden dir zur Warnung werden lässt NJÁLS SAGA 13, 8. 117 Ok búð ek láta annars víti at varnaði Und es ist möglich, dass ich mir den Schaden des andern zur Warnung (dienen) lasse EBD. 37, 7. 118 Ok lati ser annars viti at varnadi Und (er) lasse sich des andern Schaden zur Warnung (werden) HEIL. M. S. I, 51, 13. 119 Engi lèt sèr þar annars víti at varnaði verða Keiner liess sich dort den Schaden des andern zur Warnung werden (GAUNGU-HRÓLFS SAGA 33 (→FAS III, 340 [= GERING S. 13]). 120 Felix quem faciunt aliena pericula cautum. – Saligh ær then ther kan see wedh annen mandz skadhe Übers wie 18. – Glücklich ist derjenige, der durch den Schaden eines andern Mannes vorsichtig wird LÅLE 411.
Ed. note. See below, 37. 97.
ÍF XII. 13. 42. Þórarinn mælti: “Ekki mun mega við gera: þat mun verða fram at koma, sem ætlat er.”
CSI III. 13. Thorarin, acquiescing to Glum’s desire for Hallgerd:
19. Thorarin said, “There’s no stopping this. What is fated will have to be.”
KG 13. 59.
ASB 13. 13. 35. 9. 14. við gera, “verhindern”. 14.15. þat – er, auch ein allbekanntes sprichwort, das einem centralen gedanken der alten zeit ausspricht, und auf vielfache weise variert wird.
FJ Proverb word 488. Page 205. ætla – . . . þat mun verða fram at koma sem ætlat (v. l. auðit) er Nj 59. ‘Det vil uvægerlig ske som er (forud) bestemt’; jfr foranstånde.
TPMA 4. 401. GESCHEHEN/se passer/happen 4. Es geschieht, was zu geschehen hat 4.1. Was geschehen muss und vom Schicksal bestimmt ist, geschieht auch Nord. 27 Ok ætluðu, at þá mundi fram koma þat, er fyrir var ætlat Und sie erwarteten, dass das dann geschehen würde, was vorher (so) bestimmt war HEIÐARVÍGA SAGA 27 S. 294. 28 Þat mun uerda fram at koma sem ætlat er Es wird wohl so geschehen müssen, wie es bestimmt ist HARÐAR SAGA 30 S. 165. 29 Ferr þá sem auðit verðr Es wird da geschehen, wie es bestimmt ist REYKDŒLA SAGA 31 (→ JÓNSSON, ARKIV 18 [= JÓNSSON 6]). 30 Því at mæla verðr einnhverr skapanna málum, ok þat mun fram koma, sem auðit verðr Denn jeder spricht Worte des Schicksals, und das, was bestimmt ist, muss geschehen GÍSLA SAGA 9, 22. 31 Enda varð þat fram at koma, sem til dró Und es musste da geschehen, was geschah GUNNLAUGS SAGA 11 S. 98. 32 Þat mun verða fram at koma sem ætlat er Übers. wie 28 NJÁLS SAGA 13, 9 (= JÓNSSON, ARKIV 488. JÓNSSON 193).
Ed. note. See above, 6. 20., and with it, TPMA 5. 69., and below, 149. 427.
ÍF XII. 13. 43. Þórarinn svaraði: “Ekki munum vér láta þat fyrir kaupum standa, því at eigi skal einn eiðr alla verða,1 ok má þetta verða vel, þó at hitt yrði illa, enda spillti Þjóstólfr þar mest um.” 1Eigi skal einn eiðr alla verða er orðskviður, sem oftar kemur fyrir, svo sem hjá Sighvati skáldi í Vesturfararvísum (8. v.), í Bjarnar s. Hítdælakappa (11. kap.), Klárus s. (14. kap., þar ‘verja’), Safni af íslenzkum orðskviðum eftir Guðmund Jónsson (bls. 75, þar ‘varða’). Sagnorðið verða mun vera hér gömul forskeytissögn (með forskeytinu *fra-, sbr. gotn. frawairþan: eyðileggjast, frawardjan: spilla, eyðileggja [líka í öðrum germ. málum, skylt lat. pervertere], – eða forskeytinu *uz-, sbr. fornhþ. irwerden, líkrar merkingar), sem leidd er af sögninni verða (gotn. waírþan). Orðskviðurinn mun merkja: eigi ónýtir einn eiður alla aðra eiða (sbr. Ísl. fornr. III, 139), ekki er að marka eitt dæmi, hin kunna að vera öðruvísi. – Í O stendur: yfir alla ganga (f. alla verða), og er það skýringartilraun.
CSI III. 13. Thorarin to Hoskuld, arranging the marriage:
19. Thorarin said, “We will not let that prevent our making a contract, for ‘one oath does not determine all oaths.’ This marriage may turn out well, though the other ended badly, and in any case Thjostolf had most to do with ruining it.”
KG 13. 61.
ASB 13. 13. 36. 16. 14. eigi – verða, ein sprichwort, das ohne zweifel bedeudet: “keine regel ohne ausnahme”. Die erklärung ist jedoch etwas schwierig; die hier vorliegende form ist wol die ursprünglichste, vgl. láta þú einn eið alla verða in einer strophe Sigvats (Fms. IV, 375) und eigi verðr einn eiðr alla Bjarnar s. Hítd. (Boer) s. 26; dagegen heisst es in der Cláruss. c. 14, 6; eigi verr einn eiðr alla; und im Safn af ísl. orðskviðum von Guðm. Jónsson s. 75. ekki skal einn eiðr alla varða; endlich findet sich in der Njála auch die var.: eigi – eiðr yfir alla ganga (oder verða); das vb. verða muss hier “treffen, umfassen, verpflichten” bedeuten; vgl. ýmsar verðr Egilss. c. 38, 7 und die ver. zu varða bei G. Jónsson: binda. Also: “Ein eid umfasst nicht (soll nicht umfassen), verpflichtet nicht alle (andern leute, sondern nur den jenigen, der ihn abgelegt hat)”. Vgl. jedoch auch Cederschiöld zu Clár. c. 14, 6. 15. enda spilti – mest um, “übrigens verdarb. Þ. Am meisten die sache, d. h. hatte Þ. die meiste schuld daran”.
FJ Proverb word 82. Page 77. eiðr – . . . eigi skal einn eiðr alla verða (v. l. yfir all ganga) Nj 61 eller i en poet. form: eið láta þú einn alla verða Sigv. Bers. 8. ‘Ikke skal én (en og samme) ed ramme (gælde for) alle’. GJ har varða med var. binda. Af samme betydning er den også forekommende form: eigi verða (verr) einn eiðr alla Hitdk. 26, Clar 14 (243).
TPMA 2. 383. EID/serment/oath 1. Geltung und Wert des Eides 1.1. Ein Eid gilt nicht für alles sondern nur für das, wofür er geleistet wird1 Nord. 1 Eið láta þú ýtir Einn . . . alla verða Lass du nicht, Fürst, einen Eid für alles gelten! SIGVATR 5, 8 (= JÓNSSON, ARKIV 82). 2 Eigi verðr einn eiðr alla Ein Eid gilt nicht ein für allemal BJARNAR SAGA 11 S. 138. 3 Því at eigi skal einn eiðr alla verða Denn ein Eid soll nicht ein für allemal gelten NJÁLS SAGA 13, 16 (= JÓNSSON, ARKIV 82. JÓNSSON 33). 4 Eigi verr einn eiðr alla Übers. wie 2 CLÁRI SAGA 14, 6 (= JÓNSSON, ARKIV 82). 5 Þar ver eidur sem vunnen er Dort schützt ein Eid, wo er geleistet worden ist KÅLUND 25 (= JÓNSSON, ARKIV 82. JÓNSSON 33). 1Vgl. BAETKE 102 s.v. eiðr.
Ed. note. See Clári saga, ed. Gustaf Cederschiöld. Altnordische saga-bibliothek, 12. Halle a. S. 1907, 14. 43. 6. Konungsson segir hitt betr fallit at trúa henni enn, en segir hana hafa til þess burði, at hon megi eiga sinn bata, segir at "eigi verr einn eiðr alla". 19. eigi verr einn eiðr alla, (sprichwort:) "keine regel ohne ausnahme"; das verbum verja bedeutet "verhindern" oder "verteidigen"; doch ist möglicherweise verr nur eine corruptel statt verðr (in der Njála c. 13, 61 findet sich das sprichwort in der form: eigi skal einn eiðr alla verða); verða (vgl. got. fra-wardjan) bedeutet hier "zu grnde richten", "vernichten"; vgl. (Norsk) Homilíubók 145, 12: Herodes . . . vildi eigi verða heit sitt, heldr sendi hann menn til myrkvastofu.
ÍF XII. 13. 43. Þórarinn mælti: “Nú er sem jafnan, at þat mun bezt gegna, at þín ráð sé höfð.”
CSI III. 13. Thorarin to Hrut, after the latter’s advice to him and to Hoskuld:
19. Thorarin said, “Now, as always, it’s best that your advice be followed.”
KG 13. 62.
ASB 13. 13. 37. 19.
ÍF XII. 17. 49. Glúmr mælti: “Án er illt gengi, nema heiman hafi6, ek skal taka hæðiyrði af þér, þar sem þú ert þræll fastr á fótum.”7 6Í þessum orðskvið merkir gengi sennilega: föruneyti. Forsetningin án gat að fornu stýrt hvort sem var þolf., þáguf. eða eignarf. 7fastr á fótum: ófrjáls, bundinn; orðasambandið þræll fastr á fótum er alþekkt.
CSI III. 17. Glum to Thjostolf, just before being killed by him:
22. Glum said, “There’s no bad company unless it comes from home. Now I have to put up with insults from you, a bonded slave!”
KG 17. 70.
ASB 13. 17. 42. 4. 17. Án – hafi, ein bekanntes sprichwort, s. zu Gíslas. c. 31, 7. 17.18. ek skal, bitter-ironisch. 18. hæðiyrði, “schmähworte”. fastr á fótum, “mit gefesselten füssen, leibeigen”.
FJ Proverb word 142. Page 88. gengi – án er ilt (ills) gengi (-is) nema heiman hafi Isls II 142, Nj 70, Dropl 23 (Austf. 160-61), Gísl 63. ‘Man er uden dårligt følge medmindre man har det (med sig) hjemmafra’. Også hos GJ.
TPMA 5. 452. HAUS/maison/house 5. Bewohner und Verhältnisse im Haus 5.3.2. Was man im eigenen Haus nicht hat, bringt man nicht nach aussen Nord. 148 Satt er et fornkveðna: án er ills gengis, nema heiman hafiWahr ist das Sprichwort: “Man is ohne schlechtes Gefolge, wenn man es nicht von daheim mitbringt” GÍSLA SAGA 31, 7 (= JÓNSSON, ARKIV 142). 149 Satt er þat, er mælt er . . . án er illt um gengi, nema heiman hafi Es ist wahr, was man sagt: . . . HŒNSA-ÞÓRIS SAGA 6 S. 18 (= JÓNSSON, ARKIV 142). 150 Án er illt gengi, nema heiman hafi NJÁLS SAGA 17, 4 (= JÓNSSON, ARKIV 142. JÓNSSON 55).
ÍF XII. 17. 49. Glúmr mælti: “Án er illt gengi, nema heiman hafi6, ek skal taka hæðiyrði af þér, þar sem þú ert þræll fastr á fótum.”7 6Í þessum orðskvið merkir gengi sennilega: föruneyti. Forsetningin án gat að fornu stýrt hvort sem var þolf., þáguf. eða eignarf. 7fastr á fótum: ófrjáls, bundinn; orðasambandið þræll fastr á fótum er alþekkt.
CSI III. 17. Glum to Thjostolf, just before being killed by him:
22. Glum said, “There’s no bad company unless it comes from home. Now I have to put up with insults from you, a bonded slave!”
KG 17. 71.
ASB 13. 17. 42. 4. 17. Án – hafi, ein bekanntes sprichwort, s. zu Gíslas. c. 31, 7. 17.18. ek skal, bitter-ironisch. 18. hæðiyrði, “schmähworte”. fastr á fótum, “mit gefesselten füssen, leibeigen”.
ÍF XII. 23. 63. Þar riðu menn í móti þeim ok spurðu, hverr sá væri inn mikli maðr, er svá lítt var sýndr,2 en förunautar hans sögðu, at þar var Kaupa-Heðinn. Þeir sögðu, at þá var eigi ins verra eptir ván, er slíkr fór fyrir. Hann Heðinn lét þegar sem hann mundi á þá ráða, en þó fóru hvárir leið sína. 2svá lítt var sýndr: svo lítið sást í (Gunnar lét slota hattinn).
CSI III. 23. Gunnar in disguise is observed as he makes his way to reclaiming Unn’s property from Hrut:
28. There some men came riding toward them and asked who the tall man was who showed so little of himself. His companions said that it was Huckster-Hedin and that with such a man out front it was not likely that a worse would follow. Hedin made as if he were going to attack them, but then both parties went on their way.
KG 23. 90.
ASB 13. 23. 54. 2.
FJ Proverb word 431. Page 196. ván – . . . eigi er hins verra eptir ván, er slíkr ferr fyrir Nj 90. ‘Ikke kan man vænte nogen værre bagefter, når en sådan kommer (er kommen) først’.
ÍF XII. 23. 65. Höskuldr segir, “Breiðari mun um bakit: ek get verit munu hafa Gunnar frá Hlíðarenda.”
CSI III. 23. Hoskuld realizes that Huckster-Hedin was really Gunnar in disguise:
28. Hoskuld said, “His back was broader than that; my guess is that it’s Gunnar of Hlidarendi.”
KG 23. 94.
ASB 13. 23. 56. 14. 1. Breiðari – bakit, eine sprichwörterliche allit. redensart. “dein gast wird einen breiten rücken gehabt haben” (wird ein vornehmerer mann gewesen sein).
FJ Proverb word 25. Page 66. bak – breiðari mun um bakit Nj 94. ‘Han er nok bredere over ryggen’(end til at kunne være den el. den); brugt m. h. t. Gunnar.
TPMA 9. 373. RÜCKEN/dos/back 15. Verschiedenes Nord. 26 Breiðari mun um bakit Er wird wohl um den Rücken breiter gewesen sein5 NJÁLS SAGA 23, 14 (= JÓNSSON, ARKIV 25. JÓNSSON 9). 5D. h., es wird eine bedeutendere Person gewesen sein. Vgl. BAETKE 38 s. v. bak.
ÍF XII. 23. 65. “Mikill er vizkumunr orðinn,” segir Höskuldr, “ok mun eigi Gunnarr einn hafa um ráðit. Njáll mun þessi ráð hafa til lagt, því at engi er hans maki at viti.”
CSI III. 23. Hoskuld comments that although Hrut has been tricked, it was really by the cleverness of Njal:
29. “One of you has been much cleverer than the other,” said Hoskuld, “but Gunnar did not come up with this by himself. Njal must have planned it all – no one is his equal for cleverness.”
KG 23. 95.
ASB 13. 23. 56. 16.
Ed. note. For a conceptually associated derivative proverb, see GJ 80. Ekki þarf Njáli ráð að kenna.
ÍF XII. 24. 67. Hrútr svaraði: “Illu mun þér launat verða.” “Ferr þat sem má.” segir Gunnar.
CSI III. 24. Hrut comments as he relinquishes Unn’s property to Gunnar, and the latter replies:
30. Hrut said: “Ill luck will be your reward for this.” “What is to come will come,” said Gunnar.
KG 24. 99.
ASB 13. 24. 58. 13.
ÍF XII. 31. 82. “Þá munt þú aldri aptr koma til vár,” segir konungr. “Auðna mun því ráða, herra,” segir Gunnarr.
CSI III. 31. Gunnar answers King Harald Gormsson when the latter predicts he won’t return to Denmark:
36. “Then you will never come back to us,” said the king. “Fate must decide that, my lord,” said Gunnar.
KG 31. 120.
ASB 13. 31. 70. 7.
Ed. note. See TPMA 4. 401., with 13. 42., above.
ÍF XII. 35. 91. “Mun þú þat, Bergþóra,” sagði Hallgerðr, “at vit skulum eigi skilðar.” Berþóra sagði, at ekki skyldi hennar hlutr batna við þat.
CSI III. 35. Hallgerd threatens Bergthora when leaving the feast where she felt insulted:
40. “Keep this in mind, Bergthora,” said Hallgerd: “we’re not finished yet.” Bergthora said that Hallgerd would not be better off for that.
KG 35. 136.
ASB 13. 35. 79. 10. 9.10. at vit – skilðar, “dass wir noch nicht getrennt sein werden”, d.h. dass wir auch künftig noch mit einander zu tun bekommen, dass unsere feindschaft fortdauern wird.
ÍF XII. 37. 97. “Eigi veit ek, hvárt ek þori at finna hann,” segir Atli, “hann er skapillr, ok búð ek láta annars víti at varnaði.”2 2búð Rkζ má vera at M, Z; mun de. Orðið búð er dregið saman úr búið (svo R í 120. kap.), eldra búit, og merkir: við búið. Það kemur fyrir í X í upph. 77. kap., í RK í 120. kap., en auk þess á nokkrum stöðum í einstökum handritum (K 1313, 425; Sv. 142. kap. ‘búða’). Þessi notkun orðsins hefur verið mjög fátíð (önnur dæmi: Sturlunga3 I, 4398 [skr. ‘buat’] ; Flat1 I, 212 [skr. ‘bui’] og ung (ð f. t).
CSI III. 37. Atli expresses doubt as to his ability to carry out Bergthora’s assignment of the task of killing Kol.
43. “I don’t know if I dare to meet up with him,” said Atli. “He’s got a bad temperament and I’d best be warned by another man’s woe.”
KG 37. 149.
ASB 13. 37. 84. 7. 26. skapillr, “von bösartigem charakter”. búð, aus búit von búa; weil das wort im satze schwach betont war, ist búit zusammengezogen und das t zu ð geworden, wie at zu að, svát zu sváð u. dgl. láta – varnaði, s. 13, 8.
FJ Proverb word 462. Page 201. víti – (engi) lætr sér annars víti at varnaði verða Þstang 52 (Austf. 81), Nj 149, el. láttu mín víti þér osv. K.; i øvrigt hedder det: gott er annars víti hafa at varnaði Sól 19, jfr Barl 51. ‘(Ingen, man) lader en andens ulykke blive sig til advarsel’, ‘godt er det at have en osv.’. GJ har: láttu annars víti þér at v. v. og gjörst sva góðum líkr (en sekundær tilföjelse) og Annara víti skulu þér at v. v.
Gering 13. víti (nr. 462). – Das sprichwort: engi lætr sér annars víti at varnaði verða steht auch Göngu-Hrólfs s. c. 33 (Fas. 3, 34020).
TPMA 1. 120. ANDER/ / 1. Ander – selbst 1.1. Bedeutung und Nutzen des ander für uns 1.1.2. Der andere dient uns als (warnendes) Beispiel 1.1.2.1. Allg. Nord. 114 Gótt es annars Víti hafa at varnaði Gut ist es, des andern Busse zur Warnung zu haben SÓLARLJÓÐ 19, 5 (= JÓNSSON, ARKIV 462. JÓNSSON 184). 115 Nú kemr hér at því, sem mælt er, at engi lætr sér annars víti at varnaði Nun kommt es hier dazu, wie es heisst, dass keiner sich des andern Schaden zur Warnung werden lässt ÞORSTEINS ÞÁTTR STANGARHÖGGS 74 (= JÓNSSON, ARKIV 462) . 116 Eigi er nú þat sem mælt er, at þú látir þér annars víti at varnaði Jetzt ist es nicht so, wie man zu sagen pflegt, dass du des andern Schaden dir zur Warnung werden lässt NJÁLS SAGA 13, 8. 117 Ok búð ek láta annars víti at varnaði Und es ist möglich, dass ich mir den Schaden des andern zur Warnung (dienen) lasse EBD. 37, 7. 118 Ok lati ser annars viti at varnadi Und (er) lasse sich des andern Schaden zur Warnung (werden) HEIL. M. S. I, 51, 13. 119 Engi lèt sèr þar annars víti at varnaði verða Keiner liess sich dort den Schaden des andern zur Warnung werden (GAUNGU-HRÓLFS SAGA 33 (→FAS III, 340 [= GERING S. 13]). 120 Felix quem faciunt aliena pericula cautum. – Saligh ær then ther kan see wedh annen mandz skadhe Übers wie 18. – Glücklich ist derjenige, der durch den Schaden eines andern Mannes vorsichtig wird LÅLE 411.
Ed. note. See above, 13. 42.
ÍF XII. 38. 102. Skarpheðinn mælti: “Ekki lætr Hallgerðr verða ellidauða húskarla vára.” Gunnar svarar: “Svá mun móðir þín til ætla, at ýmsir eigi högg í garði.”1 1ýmsir eigi högg í garði: aðiljar hafi til skiptis skarð í garði (sínum), hún hafi ekki ein skarð í garði. Í Bb stendur: í annars garði; í Kd: í garða.
CSI III. 38. Gunnar replies to Skarphedin’s suggestion that Hallgerd is eager to maintain the feud:
46. Skarphedin said, “Hallgerd does not let our servants die of old age.” Gunnar answered, “Your mother will see to it that both houses take turns striking blows.”
KG 38. 162.
ASB 13. 38. 89. 24. 21.22. ýmsir – garði, ein allgemeines sprichwort. “gegenseitig übt man rache, bald rächt sich der eine, bald der andere”, vgl. ýmsir bjóða öðrum fár Málsh. 6.
FJ Proverb word 196. Page 99. högg – . . . vant er at sjá hverir sem verða höggum (v. l. brögðum) fegnir Eyrb 108. ‘Vanskeligt at se, hvem der endnu (i fremtiden) får glæde sig ved hug’. ýmsir eiga högg í garði (v. l. annars garði, garða) Nj 162. ‘Snart har den ene snart har den anden hug i (den andens gård)’, samme tanke som i de foregående. = GJ og almindelig i brug.
Gering 9. högg – (nr. 196d) – Das sprichwort: ýmsir eiga högg í (annars) garði wird nur aus Njála c. 38, 24) citiert. Vgl. dazu Grett. c. 42, 1: (Þorbjörn ønamegin) kvez vilja, at ýmsir ætti högg í annars garði, und Málsh. kv. 65: ýmsir bjóða öðrum fár.
TPMA 10. 119. SCHLAGEN/battre/to hit 14. Schlag und Gegenschlag 14.6. Die Schläge werden abwechselnd im Hofe des andern geführt18 Nord. 203 Ok kvez vilja, at ýmsir ætti högg í annars garði Und er sagte, er wolle, dass abwechselnd im Hofe des andern die Schläge geführt würden GRETTIS SAGA 42, 1 (= GERING S. 8). At ýmsir eigi högg í garði Dass abwechselnd im Hofe die Schläge geführt würden NJÁLS SAGA 38, 24 (= JÓNSSON, ARKIV 196. JÓNSSON 82). 18Bezieht sich auf gegenseitige Rache für Totschlag.
ÍF XII. 38. 102. “Jafnkomit mun á með ykkr,” segir Hallgerðr, “er hvárrtveggi er blauðr.” “Þat er sem reynisk,” segir hann.
CSI III. 38. To Hallgerd, who has said Njal and Gunnar are both cowards:
46. “You two are a real match for each other,” said Hallgerd. “Both of you are soft.” “That remains to be seen,” he said.
KG 38. 163.
ASB 13. 38. 90. 29. 7. Þat – reyniz, ein sprichwort (“das wird sich zeigen”, “die zeit wird’s lehren”).
FJ Proverb word 333. Page 180. reyna(jfr vita) – þat er sem reynisk Nj 163. ‘Det er som det viser sig (i erfaring)’.
TPMA 13. 361. ZEIGEN/montrer/to show 10. Redensarten, Fügungen und Vergleiche 10.7. Es wird sich zeigen Nord. 2 Þat er sem reyniz Das wird sich zeigen NJÁLS SAGA 38, 29 (= JÓNSSON, ARKIV 333. JÓNSSON 137).
ÍF XII. 41. 106. “Veldrat sá, er varar,”2 segir Sigmundur. 2veldr-at (forn orðmynd): veldur eigi. Sigmundur tekur upp gamlan málshátt, varla af mikilli alvöru.
CSI III. 41. Sigmund to Gunnar, when the latter has warned him to guard his behaviour:
48. “He who gives warning is not at fault,” said Sigmund.
KG 41. 171.
ASB 13. 41. 93. 7. 6. veldrat – varar, ein alliterierendes sprichwort, das auch sonst begegnet (Hrafnkels saga 616 u. ö.).
FJ Proverb word 435. Page 196. var (1) – veldrat (ekki veldr) sá er varar (varir) Nj 171, Dropl* 103, K, el. trautt kalla ek þann valda er varar Mhk 19, el. eigi veldr sá er varar annan Hrk 6 (Austf. 99).
TPMA 12. 355. WARNEN/prévenir/to warn 1. Wer warnt, ist nicht schuldig Nord. 1 Trautt kallak þann valda er varar Ich nenne denjenigen kaum schuldig, der warnt MÁLSHÁTTAKVÆÐI 19, 3 (= JÓNSSON, ARKIV 435). 2 Því at þat er forn orðskviðr, at eigi veldr sá, er varar annan Denn das ist ein altes Sprichwort, dass derjenige nicht schuldig ist, der einen andern warnt HRAFNKELS SAGA FREYSGOÐA 3 S. 102 (= JÓNSSON, ARKIV 435). 3 Veldrat sá er varar Wer warnt, ist nicht schuldig NJÁLS SAGA 41, 7 (= JÓNSSON, ARKIV 435. JÓNSSON 174). 4 Þad er fornn ordz-ku[idur], ad velldur-ad sa, er varar Das ist ein altes Sprichwort, dass der nicht schuldig ist, der warnt FLJÓTSDŒLA SAGA 103, 11. 5 Ecki velldur sa varer Der ist nicht schuldig, der warnt KÅLUND 190 (= JÓNSSON, ARKIV 435).
K 172. vara. 190. ecki velldur sa varer. (C, 83.) Ikke volder den, det advarer. I mbr. som første linje rimet sammen med ei veit hverium sparer. Dette velkendte ordsprog lyder i Njála (4121): veldrat sá er varar. G. Jónsson har: Ekki veldr sá er varir, þó verr fari.
ÍF XII. 42. 109. “Eigi skal þat,” segir Sigmundr, “þess skulu vér njóta, at vér erum fleiri. En eigi er kynligt, at Skarphéðinn sé gildr, því at þat er mælt, at fjórðungi bregði til fóstrs.”3 3gildr Z, O; hetja mikil M; hraustrX. – Fjórðungi bregðr til fóstrs: að fjórða hluta líkjast menn fóstrinu; sbr. fé er jafnan fóstri (fóstra) líkt.
CSI III. 42. Sigmund refuses Thord Freedmans’s son’s suggestion that they fight one-on-one:
50. “Not at all,” said Sigmund – “we’ll make use of our numbers. But it’s not strange that Skarphedin is so dauntless, for it’s said that a man owes one-fourth of his character to his foster-father.”
KG 42. 177.
ASB 13. 42. 96. 6. 2. fjórðungi – fóstrs, ein allit. sprichwort: “zu einem viertel gleicht man seinem pflegevater”.
FJ Proverb word 123. Page 85. fóstr, fóstra (jfr fé) – fjórðungi bregðr til fóstrs Nj. 177. ‘For en fjærdedel kommer en person til at slægte sin fosterfader på’. Fóstr ntr. = opfostring (jfr ovf) = person der opfostrer. = GJ.
ÍF XII. 42. 109. Rannveig mælti, móðir Gunnars: “Þat er mælt,5 at skamma stund verðr hönd höggvi fegin, enda mun hér svá; en þó mun Gunnarr leysa þik af þessu máli. En ef Hallgerðr kemr annarri flugu í munn þér þá verðr þat þinn bani.”6 5Sigmundr b.v. í S. 6Gunnar viðhefur sama orðtæki, þegar hann ávítar Sigmund (111. bls.), sbr. gína flugu í vísu Úlfs Uggasonar í 102. kap. Orðtækið er dregið af því, þegar menn veiða lax eða silung með flugu.
CSI III. 42. Rannveig to Sigmund, on hearing of their killing of Thord Leysingjarson:
50. Rannveig, Gunnar’s mother, spoke: “There’s a saying, Sigmund, that the hand’s joy in the blow is brief, and so it will be here. And yet Gunnar will resolve the matter for you. But if Hallgerd puts another fly in your mouth it will be your death.”
KG 42. 178.
ASB 13. 42. 96. 9. 13.14. skamma – fegin, ein allit. sprichwort, das in der saga noch zweimal (c. 99,9 u. 134,3) angefürht wird. Vgl. auch Saxo gramm. (ed. Holder) 13726: nec diu manum ictu exhilarari solere.
FJ Proverb word 196. Page 99. högg – . . . skamma (stutta) stund verðr hönd höggvi fegin Nj 178. 521. 703, K. ‘Stakket stund glæder hånden sig ved (sit) hug’ (ti hævnen kommer hurtig). Almindelig i brug.
Gering 9. högg (nr. 196b). – Zu den dreimal in den Njála überlieferten sprichwort: skamma stund verðr hönd höggvi fegin vgl. Saxo (ed. Holder) 13726: nec diu manum ictu exhilarari solere. S. auch Rosenberg, Nordb. aandsliv 1, 245.
K 157. hönd. . . . 88. stutta stund verdur hond hoggi feigenn (H. 43). Kort tid glæder hånd sig ved hug. Ordsproget, der kendes fra Niáls saga, og som også anføres hos G. Jónsson, forekommer bægge steder med skamma for stutta.
TPMA 10. 120. SCHLAGEN/battre/to hit 16. Die Hand freut sich nicht lange am Schlag Mlat. 217 credo euenturum uobis, quod uulgo dici assolet, ferienti interdum breue percussionis gaudium fore, nec diu manum ictu exhilarari solere Ich glaube, es wird für euch herauskommen, was man allgemein zu sagen pflegt, dass für den, der schlägt, manchmal die Freude des Schlagens kurz sei und sich die Hand nicht lange am Schlag zu freuen pflege SAXO GRAMM. 137, 25. Nord. 218 Þat er mælt, at skamma stund verðr hönd höggvi fegin Das wird gesagt, dass die Hand sich (nur) kurze Zeit am Schlag freut NJÁLS SAGA 42, 9 (= JÓNSSON, ARKIV 196. JÓNSSON 82). 219 Mun hér sannaz þat sem mælt er, at skamma stund verðr hönd höggvi fegin Das wird sich hier deutlich zeigen, was man sagt, dass die Hand sich (nur) kurze Zeit am Schlag freut NJÁLS SAGA 99, 9 (= JÓNSSON, ARKIV 196). 220 Nú er svá orðit, sem mælt er, at skamma stund verðr hönd höggvi fegin Nun ist es so gesprochen, wie es gesagt wird, dass die Hand sich (nur) kurze Zeit am Schlag freut NJÁLS SAGA 134, 3 (= JÓNSSON, ARKIV 196). 221 Stutta stund verdur hond hoggi feigenn (Nur) kurze Zeit freut sich die Hand am Schlag KÅLUND 88 (= JÓNSSON, ARKIV 196).
Ed. note. See also below, 99. 253. and 134. 349.
ÍF XII. 42. 109. Rannveig mælti, móðir Gunnars: “Þat er mælt,5 at skamma stund verðr hönd höggvi fegin, enda mun hér svá; en þó mun Gunnarr leysa þik af þessu máli. En ef Hallgerðr kemr annarri flugu í munn þér, þá verðr þat þinn bani.”6 5Sigmundr b.v. í S. 6Gunnar viðhefur sama orðtæki, þegar hann ávítar Sigmund (111. bls.), sbr. gína flugu í vísu Úlfs Uggasonar í 102. kap. Orðtækið er dregið af því, þegar menn veiða lax eða silung með flugu.
CSI III. 42. Rannveig to Sigmund, on hearing of their killing of Thord Leysingjarson:
50. Rannveig, Gunnar’s mother, spoke: “There’s a saying, Sigmund, that the hand’s joy in the blow is brief, and so it will be here. And yet Gunnar will resolve the matter for you. But if Hallgerd puts another fly in your mouth it will be your death.”
KG 42. 178.
ASB 13. 42. 96. 10. 16. kømr . . . flugu í munn (ebenso unten c. 44, 2), eig. “(einem fische) eine fliege in den mund hineinbringen”, ihn durch eine fliege ködern, also jmd. zu etwas verlocken, verfürhen; vgl. die strophe Ulfs in c. 102, 9. Die worte der Rannveig deuten prophetisch auf die spottverse Sigmunds hin, die ebenfalls Hallgerðr veranlasste.
Ed. note. See below, 44. 111., and also 102. 263-4. See Eyrbyggja saga, ÍF IV. 32. 88., and Hardar saga ok Holmverja, ÍF XIII. 9. 24. See Fritzner2 I, 446a. See Mírmans saga, in Riddarasögur, ed. E. Kölbing. Strassburg, 1972. Ch. XXII, p. 196. "Dróttning mælti: þat skalt þú seigja at jarl hafi lagizt með Cecilíu konungsdóttur, ok hann þarf eigi þangat at fara nema med herskildi. Þar til talar hun um fyrir þeim, at þeír gína yfir þessari flugu." [A.M. perg/ 593 A. 4o: "Já, segja þau, þá skaltu þat seigja, at hann hafi lagzt með Secelíu konungsdóttur, ok at hann þurfi ekki þangat at leita, nema með herskildi. Nú svá leingi sem þau rœddu þetta mál, þá gínu þeir við þessi flugu."]
ÍF XII. 44. 111. Ok er Gunnarr kom heim, mælti hann til Sigmundar: “Meiri ertú ógiptumaðr en ek ætlaða, ok hefir þú til ills þína mennt. En þó hefi ek nú görvan þik sáttan,2 ok skyldir þú nú eigi annari flugu láta koma í munn þér.” 2við Njál ok sonu hans b.v. í K.
CSI III. 44. Gunnar to Sigmund after settling for the death of Thord Freedmansson:
51. When Gunnar arrived home he spoke to Sigmund: “You’re a man of more bad luck than I thought, and you make evil use of your gifts. But I´ve made a settlement for you, and you must not let Hallgerd put another fly in your mouth.”
KG 44. 182.
ASB 13. 44. 98. 2. Cap. XLIV. 9. hefir – ment, “du machst von den dir verliehenen gaben einen schlechten gebrauch”.
Ed. note. See above, 42. 109, and also below, 102. 263-4 .See Eyrbyggja saga, ÍF IV. 32. 88., and Hardar saga ok Holmverja, ÍF XIII. 9. 24. See Fritzner2 I, 446a.
ÍF XII. 44. 114. Hon kom innar í annat sinn ok geisaði mjök. Njáll mælti: “Kemsk, þó at seint fari, húsfreyja. Ok ferr svá um mörg mál, þó at menn hafi skapraun af, at jafnan orkar tvímælis, þó at hefnt sé.”
CSI III. 44. Njal comments on Bergthora’s eager agitation for vengeance on Sigmund:
53. She came in again and raged some more. Njal said, “Everything works out, woman, though it may take time. It happens in many cases where men’s tempers have been tried that the effect is double-edged, even after vengeance has been taken.”
KG 44. 189.
ASB 13. 44. 100. 27. 31. Kømz – fari, “man kommt zum ziel wenn man auch langsamer sich bewegt”.
Gering 27. seinn – . . . 109. kømz, þóat seint fari: Njála c. 44, 27. ‘man kommt zum ziel, wenn man auch langsam sich bewegt’.
TPMA 7. 271. LANGSAM/lentement/slow 1. Langsamkeit führt oft schneller und besser ans Ziel Nord. 5 Kømz, þó at seint fari Man kommt zum Ziel, auch wenn man sich langsam bewegt NJÁLS SAGA 44, 27 (= GERING 109. JÓNSSON 142). 6 Cum via suscipitur paulatim longius itur. – Hoo som maglighe tagher aff stædh han kommer besth fræm Wenn man den Weg gemächlich zurücklegt, kommt man weiter. – Wer gemächlich wegreist, kommt am besten vorwärts LÅLE 184.
ÍF XII. 44. 114. Hon kom innar í annat sinn ok geisaði mjök. Njáll mælti: “Kemsk, þó at seint fari, húsfreyja. Ok ferr svá um mörg mál, þó at menn hafi skapraun af, at jafnan orkar tvímælis, þó at hefnt sé.”
CSI III. 44. Njal comments on Bergthora’s eager agitation for vengeance on Sigmund:
53. She came in again and raged some more. Njal said, “Everything works out, woman, though it may take time. It happens in many cases where men’s tempers have been tried that the effect is double-edged, even after vengeance has been taken.”
KG 44. 190.
ASB 13. 44. 101. 27. 1.2. jafnan – sé, ein sprichwort, das in etwas anderer form c. 91, 8 wiederkehrt; “stets verursacht die rache, wenn sie ausgeübt wird, ein doppeltes urteil”, einige meinen, dass sie gerecht sei, andere das entgegengesetzte.
FJ Proverb word 416. Page 193. tvímæli – . . . jafnan orkar tvímælis þótt hefnt sé Nj 190. ‘Altid volder det dobbelt omtale, selv om (?: at) der tages hævn’.
TPMA 13. 463. ZWEI/deux/two 6.3. Zweierlei Rede bewirken Nord. 138 At jafnan orkar tvímælis, þó at hefnt sé Dass es immer zweierlei Rede bewirkt, auch wenn es gerächt worden ist NJÁLS SAGA 44, 27 (= JÓNSSON, ARKIV 416. JÓNSSON 170). 139 Því at allt orkar tvímælis, þá er gört er Denn alles bewirkt zweierlei Rede, wenn es getan ist NJÁLS SAGA 91, 8 (= JÓNSSON, ARKIV 416. JÓNSSON 170). 140 Flest orkar tvímælis þa giortt er Das meiste bewirkt zweierlei Rede, wenn es getan ist KÅLUND 186 (= JÓNSSON, ARKIV 416).
Ed. note. See below, 91. 226.
ÍF XII. 45. 117. “Slíks var honum2 ván,” segir Gunnarr, “því at illa gefask ill ráð, ok hefir hvárttveggja ykkat3 opt gráliga gört til annars.” 2Sigmundi S. 3ykkat: Skarpheðins b.v. í S, og við það er átt.
CSI III. 45. Gunnar, when Hallgerd tells him of the killing of Sigmund by Skarp-Hedin:
54. “This was to be expected for Sigmund,” said Gunnar, “for bad things come from bad plans, and you and Skarphedin have often behaved spitefully to each other.”
KG 45. 199.
ASB 13. 45. 103. 22. 26.27 illa – ráð, s. zu c. 12,13. 26.27. hefir hvárt tveggja – annars, “ihr beiden (Hallgerðr und Skarphéðinn) habt oft genug feindselig gegen einander gehandelt”.
FJ Proverb word 321. Page 178. ráð – . . . ill (illa) eru (gefask) ill ráð (ills ráðs leifar) Hkr III 241, Isls II 100, Vatnsd. 6, Nj 52, 199. ‘Slette er (visar sig i resultatet) slette planer’. Varianten ills ráðs leifar siger ikke andet end ill ráð (leifar egl. = følger).
Saxo (Kallstenius) 19. Feghet – mod, kraft. 8. Augurium timidi, prauique assueta uoluntas/Nunquam se digno continuere loco, s. 13325. Ræd mand spaar altid ont, Vedel s. 8819, lika Syv I s. 137. Illr á jafnan ílls von, GJ. Jfr JR n:r 182.
TPMA 9. 187. RAT/conseil/advice 3. Schlechter Rat 3.2. Schlechter Rat ist schädlich Nord. 85.86 Ill eru ill ráð Schlimm sind schlechte Ratschläge SNORRI, HEIMSKRINGLA 521, 36 (Uphaf Magnús konungs berfætts). MORKINSKINNA 135, 19. 87 Sem mælt er, at illa gefaz ill ráð Wie es im Sprichwort heisst, dass böser Rat schlimm ausgeht VATNSDŒLA SAGA 3, 11. 88 Illa gefaz ills ráðs leifar Schlimm gehen die Folgen bösen Rates aus NJÁLS SAGA 12, 13. 89 Því at illa gefaz ill ráð Denn schlimm geht böser Rat aus EBD. 45, 22.
Ed. note. See above, 12. 37., and below, 115. 288., and 122. 309.
ÍF XII. 48. 124. “Þaðan, sem þú mátt vel eta,”1 segir hon, “enda er þat ekki karla at annask um matreiðu.” 1Hér er bætt við í ÁM 163 D, fol. o. fl. pappírshdrr.: ‘því víða koma Hallgerði bitlingar; er þetta alkunnar málsháttur (sjá Jonas Rugmans Samling av isländska talesätt, utg. av G. Kallstenius, bls. 34, 92 og tilvísanir þar).
CSI III. 48. Hallgerd to Gunnar, when he questions her as to the origin of the stolen provisions:
57. “From such a place that you can well enjoy eating it,” she said. “And besides, it’s not for men to worry about preparing food! [for morsels come from far and wide to Hallgerd]”
Ed. note. My translation of the variant, which came into modern proverbial usage.
KG 48. 212.
ASB 13. 48. 109. 13.
JR 34. 344. vyda koma hallgierdi bitlingar. 92. 344. Vida ifrån komma småbitar till Hallgerðr. Lika R715 bl. 17 r. Lika och därjämte med varianten >>pitlíngar>> GJ s. 35114. >>Wída koma Hallgerde Pýslingar>> St. 44. Uttrycket syftar på den stöld av matvaror, som Hallgerðr, make till Gunnar på Hlíðarendi, lät anställa vid Kirkubœ enl. Njáls saga kap. 48: i H:s svar på Gunnars fråga, varifrån ost och smör, som hon satt fram, kommit, inskjuter en av handskrifterna efter orden >>þaðan sem þú mátt vel eta, segir hon>> följande sats: >>þvíat vída koma Hallgerði bitlingar>>, som enligt Historia Niali et filiorum, København 1809 s. 147, not*, >>proverbium hodieque usitatum>>. Se även FINNUR JÓNSSON Ark 30 s. 208.
ÍF XII. 48. 124. “Þaðan, sem þú mátt vel eta,”1 segir hon, “enda er þat ekki karla at annask um matreiðu.” 1Hér er bætt við í ÁM 163 D, fol. o. fl. pappírshdrr.: ‘því víða koma Hallgerði bitlingar; er þetta alkunnar málsháttur (sjá Jonas Rugmans Samling av isländska talesätt, utg. av G. Kallstenius, bls. 34, 92 og tilvísanir þar).
CSI III. 48. Hallgerd to Gunnar, when he questions her as to the origin of the stolen provisions:
57. “From such a place that you can well enjoy eating it,” she said. “And besides, it’s not for men to worry about preparing food!”
KG 48. 212.
ASB 13. 48. 109. 13.
ÍF XII. 49. 128. Hallbjörn var úti ok mælti til Otkels: “Illt er at eiga þræl at eingavin, ok munu vér þessa jafnan iðrask, er þá hefir aptr horfit, ok er þat óvitrligt bragð at senda inn lygnasta mann þess ørendis, er svá mun mega kalla, at líf manna liggi við.”
CSI III. 49. Hallbjorn to Otkel, on his having left communications in the hands of the maliciously dishonest Skamkel:
60. Hallbjorn was outside and spoke to Otkel: “It’s bad to have a wretch for a best friend, and we will always be sorry that you turned back: it’s not a clever move to send the worst liars on an errand which, we may say, will affect the lives of many men.”
KG 49. 223.
ASB 13. 49. 113. 37. 14.15. Illt – engavin, ein allit. sprichw., auch in Grettiss. c. 82, 8 u. ö.
FJ Proverb word 482. Page 204. þræll – . . . ilt er at eiga þræl at eingavin Nj 223, Grett 184 (Boer 282), Fas III 486, Þhreð 44. ‘Det er slemt at have en træl til sin fortroligste ven’. = GJ (fyrir f. at2). Alml. i brug.
Gering 14. þræll (nr. 482c). – Den belegen für das sprichwort: illt er at eiga þræl at einkavin ist hinzuzufügen Konungsskuggsjá (1848) 979. Vgl. auch Edd. min. XIV, 65: illr er Óðinn at einkavin, das unter die mythol. sprichwörter (s. 207) hätte aufgenommen werden sollen.
Saxo (Kallstenius) 22. Herre och thänere. 28. Decipitur quisquis seruum sibi poscit amicum, s. 1346. – Ilt er ad eiga þræl firi einkavin, se JR II n:r 181 (s. 19).
TPMA 2. 255. DIENEN/servir/to serve 9. Diener 9.10. Umgang mit dem Diener 9.10.4. Man soll vom Diener Abstand halten Mlat. 599 Decipitur, quisquis seruum sibi poscit amicum; Sepe solet domino uerna nocere suo Wer aus seinem Diener seinen Freund machen will, wird betrogen; der Diener pflegt oft seinem Herrn zu schaden SAXO GRAMM. 134, 6. Nord. 600 Ilt er at eiga þræt at einkavin Schlimm ist es, einen Diener zum vertrauten Freund zu haben KONUNGS SKUGGSJÁ 42 S. 97 (→GERING S. 14). 601 Satt er et fornkveðna . . . : ill er at eiga þræl at einkavin Wahr ist das Sprichwort: . . . GRETTIS SAGA 82, 8 (= JÓNSSON, ARKIV 482). 602,603 Illt er at eiga þræl at engavin NJÁLS SAGA 49, 37 (= JÓNSSON, ARKIV 482. JÓNSSON 191). ÞÓRÐAR SAGA HREÐU 44 (→JÓNSSON, ARKIV 482). 604 Er íllt at eiga þræl at einka vin HJÁLMÞÉRS SAGA OK ÖLVERS 12 (→FAS III, 486 [= JÓNSSON, ARKIV 482]). Vgl. HERR 4.1.3., KNAPPE 15, VERTRAUT 1.1.
ÍF XII. 50. 129. Gizurr2 mælti: “Rétt muntú sagt hafa sögu þessa, en þó hefi ek þik sét illmannligstan mann, ok eigi deilir litr kosti, ef þú gefsk vel.”3 2Svo hdrr. nema δ: Geirr. 3 ? : yfirlit segja ekki til um mannkosti, ef þú gefst vel. – Einkennilegt er, að sagan getur ekki ráða þeirra Gizurar.
CSI III. 50. Gizur expresses his disapproving awareness of Skamkel’s shortcomings:
60. Gizur waid, “You seem to have told the story correctly, and yet I can see you are a most wicked man. Looks are no mark of character if you turn out well.”
KG 50. 225-6.
ASB 13. 50. 114. 6. 9.10. deilir litr kosti, “das äussere verrät die guten eigenschaften”.
FJ Proverb word 255. Page 109. litr – eigi deilir litr kosti, ef . . . Nj 226. ‘Ikke afgör (viser) udseendet de gode egenskaber, hvis . . .’
ÍF XII. 50. 130. Gunnarr mælti: “Hvat bíðr sinnar stundar, en ekki mun þeim för sjá til sœmðar verða.”
CSI III. 50. Gunnar comments on Kolskegg’s regret at not having been outside when Skamkel came with Otkel to serve the summons:
61. “Everything in due course,” said Gunnar. “Their visit will not bring them any honour.”
KG 50. 228.
ASB 13. 50. 115. 17. 13. Hvat – stundar, sprichwort, das auch sonst begegnet (Grettiss. c. 73,4).
FJ Proverb word 37. Page 69. bíða – hvat bíðr sinnar stundar (el. s. st. bíðr hvat) Nj 228, Grett 168 (Boer 262). ‘Alt vænter til dets time kommer’. Også hos GJ med var. hver . . . síns tíma.
TPMA 13. 375. ZEIT/temps/time 4. Unumstösslichkeit und Verbindlichkeit der Zeit 4.1. Zeit als festgesetzter Faktor 4.1.1.1. Alles hat und dauert seine Zeit12 Nord. 318 Sinnar stundar bíðr hvat Alles harrt seiner Zeit GRETTIS SAGA 73, 4 (= JÓNSSON, ARKIV 37). 319 Hvat bíðr sinnar stundar NJÁLS SAGA 50, 17 (= JÓNSSON, ARKIV 37. JÓNSSON 15). 12Vgl. HASSELL C 198; WHITING T 88.
ÍF XII. 51. 132. Njáll mælti: “Eigi er at níta2 sjálfdœminu: þess at meiri sœmðar er fyrir vert, er meira er málit.” 2níta (RK, O, Gr) er gömul orðmynd, s.s. neita (S, Bb).
CSI III. 51. Njal encourages Gunnar to accept a settlement of self-judgment in the case brought against him by Otkell:
62. Njal spoke: “The self-judgement is not to be turned down. The greater the case, the greater honour at stake.”
KG 51. 232.
ASB 13. 51. 117. 15. 3.4. þess at – málit, “um so grössere ehre verdienst du, je wichtiger die sache ist”.
ÍF XII. 51. 132. “En fyrir þrælinn vil ek þér ekki bœta, þar er þú leyndir annmarka á honum,3 en ek geri hann þér til handa, því at þar eru eyru sœmst, sem óxu.” 3Hér er gerður munur á skaðanum, sem Gunnar dæmir sér að greiða, og brotinu, sem unnið var af þrælnum með stuldinum, og fyrir það vill Gunnar ekkert gjalda.
CSI III. 51. Gunnar, announcing his self-judgment decision:
62. “For the slave Melkolf’s doings I will pay nothing, because you hid his faults from me. I return him to you, since ears belong best where they sprouted.”
KG 51. 233.
ASB 13. 51. 117. 18. 14.15. þar – óxu, ein allit. sprichwort, das sich auch sonst findet (Austfirð. sögur 169).
FJ Proverb word 94. Page 80. eyra (jfr úlfr) – þar eru (el.: munu þar) eyru sœmst sem óxu Nj 233, Þhvít 45 (Austf. 16). ‘Der passer ørerne bedst hvor de voksede (?: hvor de af naturen er)’. Også hos GJ.
TPMA 9. 43. OHR/oreille/ear 9. Dort passen die Ohren hin, wo sie gewachsen sind Nord. 155 Því at þar eru eyru sœmst sem óxu Den dort sind die Ohren am passendsten, wo sie gewachsen sind NJÁLS SAGA 51, 18 (= JÓNSSON, ARKIV 94. JÓNSSON 37). 156 Munu þar eyru sœmst, sem uxu Dort passen die Ohren am besten, wo sie gewachsen sind ÞORSTEINS SAGA HVÍTA 7 S. (= JÓNSSON, ARKIV 94. JÓNSSON 37).
ÍF XII. 53. 135. Kolskeggr mælti: “Þetta skalt þú segja fleirum mönnum, at eigi sé þat mælt, at þú gefir dauðum sök, því at þrætt mun vera í móti, ef eigi vitu vitni áðr, hvat þér hafið saman átt.” Gunnar sagði nábúum sínum, ok var lítil orðrœða fyrst á.
CSI III. 53. Kolskegg advises Gunnar to make known the insult he suffered when Otkel rode over him:
64. Kolskegg said, “You must report this to more people, so that it can not be said that you bring charges against the dead – this will be disputed if there are no witnesses who know what happened between you and Otkel.” Gunnar told his neighbours, and not much was said about it at first.
KG 53. 239.
ASB 13. 53. 119. 11.
ÍF XII. 54. 136. “Ek hefi opt heyrt,” segir smalamaðrinn, “mörg skapraunarorð þeira,2 því Skammkell sagði austr í Dal, at þú grétir, þá er þeir riðu á þik ofan, ok sagða ek þér af því, at mér þykkir illt orðtak vándra manna.” 2þeira Z; er þeir hafa mælt til þín ?; ýmiss konar orðamunur í öðrum handritum og frumtexti óviss.
CSI III. 54. Gunnar’s shepherd reports to Gunnar on Skamkel’s slander of him:
64. “I have often heard much provocative language from them,” said the shepherd: “Skammkel said over at Dal that you cried when they rode at you. I tell you this because I hate the things bad men say.”
KG 54. 242.
ASB 13. 54. 120. 3. Cap. LIV. 19. Ek – trúlyndr, solche treue der diener und knechte ist öfter bezeugt; vgl. z. b. Egilss. c. 83, 4 ff. Solche treue der diener und knechte ist öfter bezeugt; vgl. z. b. Egilss. C. 83, 4.
ÍF XII. 54. 136. “Ekki skulu vit vera orðsjúkir,” segir Gunnar, “en þat eitt skalt þú vinna, er þú vill, heðan í frá.”
CSI III. 54. Gunnar responds to his shepherd’s report of Skamkel’s slander:
64. “We won’t let their words beat us down,” said Gunnar. “But from now on you only have to do the work you want to do.”
KG 54. 242.
ASB 13. 54. 120. 4. 26. orðsjúkr, “wer über worte in anfregung gerät”.
Ed. note. See Hœnsa-Þóris saga, ÍF III. 6. 17.
ÍF XII. 59. 151. Kolskeggr mælti: “Fastara hefir Gunnarr staðit en hann hafi fallit fyrir orðum einum, ok mun enn svá.”
CSI III. 59. Kolskegg to Thorgeir, on his threatening Gunnar:
71. Kolskegg spoke: “Gunnar has always been too firm to be felled by mere words, and he will remain so.”
KG 59. 272.
ASB 13. 59. 135. 18.
Ed. note. Potential derivative proverb. See below 78. 194., 88. 221.
ÍF XII. 61. 154. Gekk þá Egill í braut ok var reiðr. Húsfreyja mælti þá til Austmannsins: “Illa hefir Guðrún, dóttir mín, brotit odd af oflæti sínu ok legit hjá þér, er þú skalt eigi þora at fylgja mági þínum, ok muntú vera ragr maðr,” segir hon.
CSI III. 61. Egil’s wife goads her son-in-law to join the attack on Gunnar:
73. Egil went away and was angry. His wife said to Thorir, “My daughter Gudrun was wrong to put aside her pride and sleep with you, if you don’t dare to go along with your father-in-law. You must be a coward.”
KG 61. 281.
ASB 13. 61. 138. 14. 21.22. brotit – sínu, eine allit. redensart, “ihren stolz unterdrückt”.
FJ Proverb word 303. Page 176. oflæti – brjóta odd af oflæti sínu Nj 281. ‘Knække spidsen af sit overmod (trods; ?: nedværdige sig)’.
ÍF XII. 68. 168. “Koma mun til mín feigðin,” segir Gunnar, “hvar sem ek em staddr, ef mér verðr þess auðit.”4 Skilðu þeir þá talit. 4?: ef það á fyrir mér að liggja.
CSI III. 68. Gunnar to Kolskegg, who has warned him about the treachery of the two Thorgeirs:
80. “Death will come to me no matter where I am,” said Gunnar, “if that is my fate.” With this they stopped talking.
KG 68. 315.
ASB 13. 68. 152. 6.
Gering 18. feigð. – 33. koma mun til mín feigðin, hvar sem ek em staddr: Njála c. 68, 6. ‘überall kann mich der tod erreichen’.
Ed. note. This proverbial observation closes an apophthegmatic scene.
ÍF XII. 70. 172. “Þat munu margir mæla,” segir Mörðr, “at eigi hafi um sakleysi verit, þar sem Gunnarr rauf sætt við þá nafna.” “Eigi er þat sættarrof,” segir Njáll, “at hverr hafi lög við annan, því at með5 lögum skal land várt byggja, en eigi með ólögum eyða.”6 5með sl. S. 6Orðskviðurinn: “Með lögum skal land byggja” er kunnur um öll Norðurlönd; hann kemur fyrir í Jótalögum, Upplendinga- og Helsingjalögum, Frostaþingslögum og Járnsíðu, auk Njálu. Orðin “en með ólögum eyða” (svo RK, en ólögum eyða M, S; eyða með ólögum Bb; en eigi með ólögum eyða Gr, O, d) eru viðbót, sem líka kemur fyrir í Frostaþingslögum og eftir henni í Járnsíðu (en eigi ólögum eyða). Sjá Lehmann, Tidsskrift for retsvidenskab 1905, 195 nm.; Magnus Olsen, Maal og minne 1946, 75 o. áfr.; Kn. Robberstad, Tidsskrift for rettsvidenskap 1949, 321.
CSI III. 70. Njal, responding to Mord at the Althing, emphasizes the value of the law:
82. “Many people will say,” said Mord, “that they didn’t act without cause, since Gunnar broke a settlement with the Thorgeirs.” “It’s not breaking a settlement,” said Njal, “if a man deals lawfully with another – with law our land shall rise, but it will perish with lawlessness.”
KG 70. 324.
ASB 13. 70. 155. 7.
ÍF XII. 70. 172. “Þat munu margir mæla,” segir Mörðr, “at eigi hafi um sakleysi verit, þar sem Gunnarr rauf sætt við þá nafna.” “Eigi er þat sættarrof,” segir Njáll, “at hverr hafi lög við annan, því at með5 lögum skal land várt byggja, en eigi með ólögum eyða.”6 5með sl. S. 6Orðskviðurinn: “Með lögum skal land byggja” er kunnur um öll Norðurlönd; hann kemur fyrir í Jótalögum, Upplendinga- og Helsingjalögum, Frostaþingslögum og Járnsíðu, auk Njálu. Orðin “en með ólögum eyða” (svo RK, en ólögum eyða M, S; eyða með ólögum Bb; en eigi með ólögum eyða Gr, O, d) eru viðbót, sem líka kemur fyrir í Frostaþingslögum og eftir henni í Járnsíðu (en eigi ólögum eyða). Sjá Lehmann, Tidsskrift for retsvidenskab 1905, 195 nm.; Magnus Olsen, Maal og minne 1946, 75 o. áfr.; Kn. Robberstad, Tidsskrift for rettsvidenskap 1949, 321.
CSI III. 70. Njal, responding to Mord at the Althing:
82. “Many people will say,” said Mord, “that they didn’t act without cause, since Gunnar broke a settlement with the Thorgeirs.” “It’s not breaking a settlement,” said Njal, “if a man deals lawfully with another – with law our land shall rise, but it will perish with lawlessness.”
KG 70. 324.
ASB 13. 70. 155. 7. 21.22. með lögum – eyða, diese allit. regel ist auch sonst wolbekannt; in einigen hss. der Njála wird ein eigi nach en eingefügt, aber das ist wahrscheinlich eine secundäre formel; sie stimmt auch mit der in der Járnsíða c. 3 (NgL I, 260) benutzten, und in der Frostaþ. l. I, 6 (NgL I, 128) heisst es: At lögum skal land várt byggja, en eigi at ólögum eyða. Auch die zweite hälfte ist vielleicht nicht ursprünglich; die vorrede des jütischen gesetzes könig Valdemars beginnt mit den berühmten worten: Mœth logh skal land bygiœs. Vgl. Ísl. bók c. 7, 13.
FJ Proverb word 268. Page 111. lög – með lögum skal land várt byggja en (eigi tf. v. l.) með ólögum eyða Nj 324. ‘Med lov skal vort land bygges, men (ikke) med ulov edes’. Det samme findes i Norges gml. Love I 128 (at lögum . . . en eigi at . . .). Dette er en fælles-nordisk sætning (gmlda. Mæth logh skal land bygiæs Jyske lov, förtalen; jfr Aasen: “Med log skal ein land byggja”).
TPMA 4. 428. GESETZ/loi/law 4. Mit Gesetzen soll (wird) das Land bebaut werden Nord. 15 Mœth logh skal land bygiœs Mit Gesetzen soll das Land bebaut werden VALDEMARS JÜT. GESETZE (→NJÁLS SAGA 70, 7 Anm. [= JÓNSSON, ARKIV 268]). 16 At lögum skal land várt byggja, en eigi at ólögum eyða Mit Gesetzen soll man unser Land bebauen und nicht mit Gesetzeswidrigkeiten veröden FROSTAÞINGS LÖG I, 6 (→NJÁLS SAGA 70, 7 Anm. [= JÓNSSON ARKIV 268]). 17 Því at með lögum skal land várt byggja, en með ólögum eyða Denn mit Gesetzen wird man unser Land bebauen, aber mit Gesetzeswidrigkeiten wird man es veröden NJÁLS SAGA 70, 7 (= JÓNSSON, ARKIV 268. JÓNSSON 112). 18 A methodo legis terre status heret et egis. – Meth laaw scal man landh bygghæ An der Art des Gesetzes und der Schutzwehr hängt der Zustand des Landes. – Mit Gesetzen soll man das Land bebauen LÅLE 1.
Ed. note. Cultural note to be added.
ÍF XII. 74. 181. “Ok svá sem þér varð in fyrri útanferð þín mikil til sœmðar, þá mun þér þó sjá verða miklu meir til sœmðar; muntú koma út með mannvirðingu mikilli ok verða maðr gamall, ok mun engi maðr hér þá á sporði þér standa.”
CSI III. 74. Njal to Gunnar, on the necessity of his honouring the terms of the sentence of outlawry:
86. “Just as your first trip abroad brought you great honour, you will gain even more honour this time. Then you will come home with great respect, and live to be an old man, and no one here will be your equal.”
KG 74. 345-6.
ASB 13. 74. 163. 9. 19. á sporði þér standa, eigentlich “auf den schwanz treten”; der bildliche ausdruck ist von dem behandeln eines grossen fisches oder drachen hergenommen; vgl. Fms. VI, 165: hann skal fara á sporðinn, þvíat þar er mest afl ormanna.
ÍF XII. 77. 186. Gunnarr vaknaði í skálanum ok mælti: “Sárt ertú leikinn, Sámr fóstri, ok búð svá sé4 til aætlat, at skammt skyli okkar í meðal.” 4búð svá sé (X): mun svá (Y), sbr. 97, bls., 2 aths.
CSI III. 77. Gunnar’s comment when he hears the death howl of his dog, Sam.
88. Inside the hall, Gunnar woke up and said, “You've been cruelly used, my foster-child Sam, and this may mean that our deaths will be close together.”
KG 77. 358.
ASB 13. 77. 168. 1. Cap. LXXVII. 12.13. Sárt – fóstri ist eine (allit.) sprichwörtlische redensart geworden, die noch heute in gebrauch ist.
ÍF XII. Would occur 77. 189. Viðbætir. 477. Vísa 24. Hverr hefir dreyrgra darra/dómreynir til, sóma/niðr drepr sveigar Sága,/síns ágætis, mínum;/öngr skal lítils lengi/liðs ráðandi biðja;/fús verðr fagrmjöls dísi/Fenju hönd á venju. 24. vísa er eignuð Gunnari, sjá 189. bls., 4. nmgr. Hdrr.: Rµ, K. Hverr dreyrgra darra dómreynir (a) hefir til síns ágætis; sveigar Sága (b) drepr niðr sóma mínum; öngr liðs ráðandi (c) skal lengi lítils biðja; Fenju fagrmjöls dísi (d) verðr fús hönd á venju. a) darra (spjóta) dómr: bardagi; reynir hans: mannkenning. – b) sveigr: höfuðbúnaðr; sveigar Sága (ásynja): kona. – c) mannkenning. – d) Fenju fagrmjöl: gull; dís þess: kona. Hver hefur til síns ágætis nokkuð. Konan drepur niður sóma mínum. Enginn maður skyldi lengi lítils biðja. Ekki bregður konan vana sínum.
KG 77. 366.
ASB 13. Would precede 77. 171. 25.
Gering 14. ágæti. – 2. hefir hverr til síns ágætis nökkut: Njála c. 77, 25. ‘jeder leistet etwas, dessen er sich rühmen kann’ (iron.). Die unechte vísa Njála ed. K. Gíslason c. 7782) gibt dasselbe sprichwort in poetischer form: hefir hverr dreyrgra darra/dómreynir til sín ágætis.
ÍF XII. Would occur 77. 189. Viðbætir. 477. Vísa 24. Hverr hefir dreyrgra darra/dómreynir til, sóma/niðr drepr sveigar Sága,/síns ágætis, mínum;/öngr skal lítils lengi/liðs ráðandi biðja;/fús verðr fagrmjöls dísi/Fenju hönd á venju. 24. vísa er eignuð Gunnari, sjá 189. bls., 4. nmgr. Hdrr.: Rµ, K. Hverr dreyrgra darra dómreynir (a) hefir til síns ágætis; sveigar Sága (b) drepr niðr sóma mínum; öngr liðs ráðandi (c) skal lengi lítils biðja; Fenju fagrmjöls dísi (d) verðr fús hönd á venju. a) darra (spjóta) dómr: bardagi; reynir hans: mannkenning. – b) sveigr: höfuðbúnaðr; sveigar Sága (ásynja): kona. – c) mannkenning. – d) Fenju fagrmjöl: gull; dís þess: kona. Hver hefur til síns ágætis nokkuð. Konan drepur niður sóma mínum. Enginn maður skyldi lengi lítils biðja. Ekki bregður konan vana sínum.
KG 77. 366.
ASB 13. Would precede 77. 171. 25.
FJ Proverb word 38. Page 70. biðja – . . . eigi skal lengi lítils biðja Ljósv 215, Mág1 31. ‘Ikke skal man længe bede om lidt’. I digt findes samme ordspr. således: øngr skal lítils lengi / liðs ráðandi biðja Nj 366, jfr pros. l. 91. Aasen: “D’er leidt å bidja lenge um litet.” Genfindes hos GJ (Ekki osv.)
TPMA 2. 13. BITTEN/prier/to request 5. Worum man bitten sol 5.3. Man soll nicht lange um wening bitten Nord. 148. 149. Eigi skal lengi lítils biðja Man soll nicht lange um wenig bitten LJÓSVETNINGA SAGA 24 S. 215 (= JÓNSSON, ARKIV 38. JÓNSSON 15). MÁGUS SAGA (AUSFÜHRLICHERE) 31 (E. 14. Jh. [→JÓNSSON, ARKIV 38]). 150 Engr skal lítils lengi Líðs raðandi biðja Keiner, der über Gefolgschaft gebitet, soll lange um wening bitten NJÁLS SAGA 24 (→SKJALDEDIGTNING B II, 217 [unecht]).
ÍF XII. Would occur 77. 189. Viðbætir. 477. Vísa 24. Hverr hefir dreyrgra darra/dómreynir til, sóma/niðr drepr sveigar Sága,/síns ágætis, mínum;/öngr skal lítils lengi/liðs ráðandi biðja;/fús verðr fagrmjöls dísi/Fenju hönd á venju. 24. vísa er eignuð Gunnari, sjá 189. bls., 4. nmgr. Hdrr.: Rµ, K. Hverr dreyrgra darra dómreynir (a) hefir til síns ágætis; sveigar Sága (b) drepr niðr sóma mínum; öngr liðs ráðandi (c) skal lengi lítils biðja; Fenju fagrmjöls dísi (d) verðr fús hönd á venju. a) darra (spjóta) dómr: bardagi; reynir hans: mannkenning. – b) sveigr: höfuðbúnaðr; sveigar Sága (ásynja): kona. – c) mannkenning. – d) Fenju fagrmjöl: gull; dís þess: kona. Hver hefur til síns ágætis nokkuð. Konan drepur niður sóma mínum. Enginn maður skyldi lengi lítils biðja. Ekki bregður konan vana sínum.
KG 77. 366.
ASB 13. Would precede 77. 171. 25.
Gering 9. hönd – (nr. 197b). – Das sprichwort: gjörn er hönd á venju steht mit geringer abweichung (fús verðr hönd á venju) auch in einer (unechten) vísa der Njála (Gíslasons ausg. c. 7788).
ÍF XII. 77. 189. “Þá skal ek nú,” segir hon, “muna þér kinnhestinn, ok hirði ek aldri, hvárt þú verr þík lengr eða skemr.”4 “Hefir hver til síns ágætis nökkut,” segir Gunnarr, “ok skal þik þessa eigi lengi biðja.”5 4lengr eða skemr M, RK; eðr eigi Obb; sl. Gr. – Hér bæta svo K og Rµ við: Gunnarr kvað þá vísu (og 24. aukav., sjá Viðbæti). 5þik – biðja: eigi lengi lítils biðja Gr.
CSI III. 77. Gunnar, when Hallgerd refuses to let him have some of her hair for a bowstring:
89-90. “Then I’ll remind you,” she said, “of the slap on my face, and I don´t care whether you hold out for a long or a short time.” “Everyone has some mark of distinction,” said Gunnar, “and I won’t ask you again.”
KG 77. 366.
ASB 13. 77. 171. 25.
Gering 14. ágæti. – 2. hefir hverr til síns ágætis nökkut: Njála c. 77, 25. ‘jeder leistet etwas, dessen er sich rühmen kann’ (iron.). Die unechte vísa Njála ed. K. Gíslason c. 7782) gibt dasselbe sprichwort in poetischer form: hefir hverr dreyrgra darra/dómreynir til sín ágætis.
ÍF XII. 77. 189. “Þá skal ek nú,” segir hon, “muna þér kinnhestinn, ok hirði ek aldri, hvárt þú verr þík lengr eða skemr.”4 “Hefir hver til síns ágætis nökkut,” segir Gunnarr, ok skal þik þessa eigi lengi biðja.”5 4lengr eða skemr M, RK; eðr eigi Obb; sl. Gr. – Hér bæta svo K og Rµ við: Gunnarr kvað þá vísu (og 24. aukav., sjá Viðbæti). 5þik – biðja: eigi lengi lítils biðja Gr.
CSI III. 77. Gunnar, when Hallgerd refuses to let him have some of her hair for a bowstring:
89-90. “Then I’ll remind you,” she said, “of the slap on my face, and I don´t care whether you hold out for a long or a short time.” “Everyone has some mark of distinction,” said Gunnar, “and I won’t ask you again.”
KG 77. 366.
ASB 13. 77. 171. 25. 3. Hverr – nökkut, ein sprichwort.
FJ Proverb word 38. Page 70. biðja – . . . eigi skal lengi lítils biðja Ljósv 215, Mág1 31. ‘Ikke skal man længe bede om lidt’. I digt findes samme ordspr. således: øngr skal lítils lengi / liðs ráðandi biðja Nj 366, jfr pros. l. 91. Aasen: “D’er leidt å bidja lenge um litet.” Genfindes hos GJ (Ekki osv.)
TPMA 2. 13. BITTEN/prier/to request 5. Warum man bitten soll 5.3. Man soll nicht lange um wenig bitten Nord 148. 149 Eigi skal lengi lítils biðja Man soll nicht lange um wenig bitten LJÓSVETNINGA SAGA 24 S. 215 (JÓNSSON, ARKIV 38. JÓNSSON 15). MÁGUS SAGA (AUSFÜHRLICHERE) 31 (E. 14. Jh. [→JÓNSSON, ARKIV 38]). 150 Engr skal lítils lengi Líðs raðandi biðja Keiner, der über Gefolgschaft gebietet, soll lange um wenig bitten NJÁLS SAGA 24 (→SKJALDEDIGTNING B II, 217 [unecht]).
ÍF XII. 78. 193. Vísa 4. Hann kvað vísu ok svá hátt, at þó mátti heyra görla, þó at þeir væri firr:2 “Mælti döggla deilir,/dáðum rakkr, sá er háði/bjartr með beztu hjarta/benrögn, faðir Högna:/Heldr kvazk hjálmi faldinn/hjörþilju sjá vilja/vættidraugr en vægja,/val-Freyju stafr, deyja -/ok val-Freyju stafr deyja.” 4. vísa. Döggla deilir (a), dáðum rakkr, faðir Högna (b), sá er háði bjartr með beztu hjarta benrögn (c), mælti (d): Heldr kvazk sjá hjörþili vættidraugr (e), val-Freyju stafr (f), vilja deyja hjálmi faldinn en vægja. a) Hdrr. Hafa: d[av digraph]gla RK, O; daugla Mbb; dogla Gr. Menn ætla, að þetta sé ef. flt. af *döggull: hringur (e.t.v. sá, er döggvast, ský eða dögg kemur á), en það orð er annars óþekkt; döggla deilir væri þá mannkenning. (Hdrr. leyðu, að lesið væri daugla, og gæti það e.t.v. verið af *daugall, *daugull, sbr. forne. déagol: dulinn, falinn, fhþ. tougali o.s.frv.; gæti þetta þá verið hringsheiti og merkt: sá, sem falinn var.) – b) faðir Högna er viðurlag við döggla deilir, sett síðast í vísuhelming til að skýra kenninguna nánar. – c) benrögn, svo hdrr. nema Bb (og e.t.v. Gr) benregn (sbr. 175. bls., 3. aths.), en hending sker úr, að ö verur að lesa; rögn s.s. regin: goð; heyra benrögn, sbr. heyja valmey: heyja orustu. – d) Svo Gr; mætti MOBb; mátti RK. – e) hjörþilja: skjöldur; vætti- (sá, er vegur upp) draugr hans: mannkenning. – f) val-Freyja: valkyrja, orusta; stafr hennar: hermaður. Flestir skýrendur telja, að þetta sé ávarp (Skarphéðinn eða Högni); E. A. Kock heldur það sé viðurlag við fyrri kenningu og endurtekning á henni, en þá má segja, að borið sé í bakkafullan lækinn. – Í hdrr. er síðasta vísuorðið tvítekið, og er það alþekkt í íslenzkum draugavísum frá ýmsum tímum; RK bæta framan við ok, sem ekkert þýðir, en algengt er, að bætt sé við eða breytt einu orði, þegar síðasta vísuorð er endurtekið. Afreksmaðurinn, faðir Högna, sá er háði bardaga glæsilega og af miklu hugrekki, mælti: Hann kvaðst heldur vilja deyja hjálmi faldinn (í bardaga) en vægja.
CSI III. 78. Gunnar, in his post-humously chanted verse:
91. He recited a verse so loudly that they could hear it clearly, even at a distance: 4. “The bright bestower of rings,/the man bold in deeds, who/fought with full courage, the/father of Hogni, spoke:/the shield-holding ghost would sooner/wear his helmet high/than falter in the fray,/rather die for battle-Freyja/– and die for battle-Freyja.” The the mound closed again.
KG 78. 372.
ASB 13. 78. 174. 12. Str. 3. Pros. wortfolge: Dögla deiler, döþom rakkr faþer Högna, sás háþe bjartr benrögn meþ bezto hjarta, mælte – heldr kvaþsk sjá hjalme faldenn hjörþiljo vættedraugr vilja deyja an vægja, valfreyjo stafr. “Er sprach, der freibige, tatkräftige vater Högnes, der heiter und mit dem besten herzensmut den kampf bestand – lieber wolle er, sagte dieser helmbedeckte krieger, sterben als nachgeben (sich feige zeigen), o krieger!” Dögla deiler; was dögla eigentlich ist, weiss man nicht; es scheint kostbarkeiten nach dem zusammenhange zu bedeuten; deiler, “verteiler, vergeuder”. – benrögn, ist offenbar eine bezeichnung des kampfes; = benregn kann es in keinem falle sein, – denn “wunderregen” kann nur “blut” bezeichnen (vgl. oben c. 72,1) – sondern ist sicher identisch mit regin “mächte, göttliche wesen”, und benrögn (vgl. sárvítr Helga kv. I, 54) bedeutet “wundenwesen” d.h. walküren, was hier als poetischer ausdruck für “kämpfe” gebraucht sein muss, ebenso wie z.b. Göndul, Hildr nicht nur eigennamen sind, sondern auch einfach “kampf” bedeuten; benrögn also = “kampfe”; vgl. unten. – hjörþilja, “das brett des schwertes”, der schild; vœttidraugr, “der hebende, schwingende stab”; “der stab, der den schild hebt, trägt”, der krieger. – valfreyjo stafr, “der stab der göttin der gefallenen”; valfreyja (vgl. valmœr) = valkyrja, hier jedoch einfach “kampf”; ob Högne oder Skarpheðinn gemeint ist, bleibt unsicher; wahrscheinlicher ist das letztere.
ÍF XII. 78. 194. “Trúa munda ek, ef Njáll segði mér,” segir Högni, “því at þat er sagt, at hann ljúgi aldri.”
CSI III. 78. When Skarpheðinn asks Hogni Gunnarsson if he would have believed the event of Gunnar’s chanting if he had only been told and had not seen:
91. “I would believe it if Njal told me,” said Hogni. “It’s said that he never lies.”
KG 78. 373.
ASB 13. 78. 174. 13.
Ed. note. Potential derivative proverb. See 59. 151., 88. 221.
ÍF XII. 83. 203. Þá mæltu kaupmenn: “Mæl þú alls vesall! Hverja vörn munu vér veita? ok er fé fjörvi firra.”1 1Féð er minna vert en lífið.
CSI III. 83. Merchants, responding to Helgi Njalsson’s acceptance of the Vikings’ challenge:
96. The merchants said, “Damn you for saying that! What defence can we offer? Life is far better than money.”
KG 83. 393.
ASB 13. 83. 182. 10. 21. er fé – firra, ein allit. sprichwort: “das leben is wertvoller als geld”.
FJ Proverb word 102. Page 81. fé – . . . er fé fjörvi firra Nj 393. ‘Pengene er fjærnere end livet’, først (bjærge) livet som det vigtigste. GJ: Fé er osv.
See Saxo (Kallstenius) 24. Liv – död. 43. Adeo cunctis re1 prior est uita, cum nihil apud mortales spiritu carius existere soleat, s. 7123. – Ingen ting er saa kier som Liffuet, Vedel s. 4317. Lífið er kostgripum kærra, JR II n:r 571. 1Tryckfel för rebus? Jfr Stephanii upplaga s. 4020.
TPMA 7. 310. LEBEN/vie, vivre/life, to live 1. Wesen und Bedeutung des Lebens 1.7. Das Leben ist das höchste und einzige Gut 1.7.1.1. Das Leben hat den Vorrang vor allem Nord. 201 Nv er sem mælt er. at hveriom er lifit sarast at lata Nun ist es so, wie es im Sprichwort heisst, dass er für jeden am schmerzlichsten ist, das Leben zu verlieren ÞIÐREKS SAGA 103 (JÓNSSON, ARKIV 249. JÓNSSON 106). 202 þykki mér ok, sem svá verði flestum gefit, at allt láti fjörvi fyrri Es scheint mir auch, als stehe es mit den meisten so, dass sie alles lieber als das Leben aufgeben LAXDŒLA SAGA 61, 17 (= JÓNSSON, ARKIV 110. JÓNSSON 45). 203 Ok er fé fjörvi firra Und die Habe ist (einem) ferner als das Leben NJÁLS SAGA 83, 10 (= JÓNSSON, ARKIV 102. JÓNSSON 44).
ÍF XII. 87. 209. Hrappr mælti: “Vinr em ek vina minna, en geld ek þat, er illa er til mín gört; enda spari ek eigi at leiga far,3 því at ek hefi nógt fé til þess.” 3leiga far: greiða gjald fyrir farið.
CSI III. 87. Hrapp speaks to Kolbein, seeking passage with him to Norway:
99. Hrapp spoke: “I am a friend to my friends, but when something bad is done to me, I pay it back. Anyway, I will spare no expense for my passage – I have plenty of money for that.”
KG 87. 411-12.
TPMA 4. 39. FREUND/ami/friend 3. Art der wahren Freundschaft und des richtigen Verhaltens gegenüber Freunden 3.6. Liebe und Freund(schaft)lichkeit, Wohlwollen und Lob 3.6.2. Man sei freundlich und wie ein Freund zu den Freunden (und schlimm zu den Feinden) Nord. 675 Vin sínom skal maðr vinr vera Ok gialda giöf við gjöf; Hlátr við hlátri skyli hölðar taka, En lausung við lygi Seinem Freund soll der Mann ein Freund sein und Gabe mit Gabe belohnen. Gelächter sollen die Männer mit Gelächter entgegennehmen und Falschheit mit Lüge HÁVAMÁL 42 (vgl. LÜGEN 8.5.). 676 Vin sínom skal maðr vinr vera, Þeim ok þess vin; En óvinar síns skyli engi maðr Vinar vinr vera Seinem Freund soll der Mann ein Freund sein, ihm und dessen Freund; aber neimand soll der Freund des Freundes seines Feindes sein EBD. 43 (vgl. unten 5.6.). 677 Vinr em ek vinar míns, en geld ek þat, er illa er til mín gort Ein Freund bin ich meinem Freund; aber das, was mir Böses getan wird, zahle ich heim NJÁLS SAGA 87, 6. → FEIND 173 – 176, GUT (Adj.) 196 Vgl. oben 2.1.3.
ÍF XII. 88. 215. “Eigi munu goðin þessu valda,” segir jarl; “maðr mun brennt hafa hofit, en borit út goðin. En goðin1 hefna eigi alls þegar, ok mun sá maðr braut rekinn ór Valhöllu ok þar aldri koma, er þetta hefir gört.” 1goðin RSBb, O; goð vár M, Gr.
CSI III. 88. Earl Hakon, on vengeance for the destroyer of his temple:
102. “This was not done by the gods,” said the earl. “A man must have burned the temple and carried the gods out. The gods will not avenge themselves at once, but the man who did this will be banished from Valhalla and never enter there.”
KG 88. 428.
ASB 13. 88. 194. 11.
Ed. note. See Deskis, p. 124, fn 78. See also Gary Beckman, "Proverbs and Proverbial Allusion in Hittite," JNES 45,1 1986, 21 of 19-30: 'The will of the gods is severe! It does not hasten to seize, but when it does seize, it does not let go again.'
ÍF XII. 88. 219. Hann var svá reiðr, at ekki mátti við hann mæla. Sveinn, son hans, var með honum. Hann mælti: “Undarligt er þat at láta óverða menn gjalda reiði sinnar.”
CSI III. 88. Svein to his father, Hakon Jarl, who is excessively angry over his inability to apprehend Killer-Hrappr:
104. He was so angry that no one could speak to him. His son Svein was with him and said, “This is strange behaviour, letting innocent men feel one’s wrath.”
KG 88. 439.
ASB 13. 88. 198. 42.
ÍF XII. 88. 220. Vísa 5. Látum geisa Gamminn,/gerrat Þráinn vægja. 5. Vísa. Gerrat: gerir ekki.
CSI III. 88. Thrain Sigfusson’s victorious verses upon successfully hiding Hrapp from Earl Hakon:
105. Verse 5. Let Vulture fly forward,/Thrain does not flinch.
KG 88. 442.
ASB 13. 88. 199. 50. Str. 4. “Wir wollen den Grammr vorwärts schiessen lassen. Þráinn gibt nicht nach”. Dieser kviðlingr ist sicher echt; gerrat ist eine sehr alte form, aber der angehängte artikel in Gammenn ist wol nicht ursprünglich; ein strenges metrum braucht man hier nicht zu fordern, wie auch die zweite zeile metrisch fehlerhaft ist.
Ed. note. Potential derivative proverb. See 59. 151., 78. 194.
ÍF XII. 89. 221. “Þat er eigi gott ráð,” segir Sveinn, “at snúa sökinni á óvalda,1 en láta þann undan setja, er sekr er.” 1óvaldr: saklaus.
CSI III. 89. Svein Hakonsson to Hakon Jarl on his treatment of the Njalssons:
106. “It’s not well advised,” said Svein, “to take action against innocent men and let the guilty men escape.”
KG 89. 444 .
ASB 13. 89. 200. 2. 4. óvalda, “unschuldige”. undan setja, “entwischen”.
ÍF XII. 89. 221. “Þat er mælt,” segir Helgi, “at sá þykki hverr vaskr, er sik verr, við hvern sem hann á. Skulu vér ok verja oss.”
CSI III. 89. Helgi Njalsson to his brother, Grim, on resisting Hakon Jarl:
106. The earl said, “Kill them tomorrow, then, but tie them securely for the night.” “It’s been said,” said Helgi, “that a brave man is one who defends himself against whomever he has to fight. We too shall defend ourselves.”
KG 89. 445.
ASB 13. 89. 200. 4. 10.11. hverr – verr, ein allit. sprichwort.
FJ Proverb word 441. Page 197. vaskr – hverr er vaskr er sik verr Nj 445. ‘Enhver er tapper som værger sig’.
TPMA 12. 223. VERTEIDIGEN/défendre/to defend 3. Wer sich verteidigt, ist tapfer (muss tapfer sein) Nord. 2 “Þat er mælt,” segir Helgi, “at hverr sé vaskr, er sik verr” “Das wird gesagt”, sagt Helgi, “dass jeder tapfer sei, der sich wehrt” NJÁLS SAGA 89, 4 (= JÓNSSON, ARKIV 441. JÓNSSON 175). Variiert: Nord. 3 Argur er sa at öngu verndar (lies: versk) Feige ist, wer sich gegen nichts wehrt KÅLUND 3 (= JÓNSSON, ARKIV 15. JÓNSSON 5).
ÍF XII. 89. 221-22. Jarl vildi þegar láta drepa þá, en Sveinn kvað þat eigi vera skyldu ok sagði, at væri nótt.7 Þá mælti jarl: “Drepi þá á morgin, en bindi þá rammliga í nótt.” “Svá mun vera verða,” segir Sveinn, “en eigi hefi ek vaskari menn fyrir fundit en þessa, ok er þat inn mesti skaði1 at taka þá af lífi.” 7"Náttvíg eru morðvíg,” segir í Egils s., 59. kap., og má víða sjá þá skoðun, sbr. hér á eftir, 156. kap., tilvísanir í Ísl. fornr. II, 181 nm. og Sturl.5 II, 116. 1mannskaði X.
CSI III. 89. Svein responds to his father’s wish to kill the Njalssons:
106. The earl said, “Kill them tomorrow, but tie them securely for the night.” “Let it be so,” said Svein, “but I have never met braver men than these, and it is a great pity to take their lives.”
KG 89. 447.
ASB 13. 89. 201. 11. 2.3. en – nótt, öfter vorkommende situation, vgl. Egilss. c. 46, 9–10.
ÍF XII. 89. 222. “Menn váru þeir at vaskari,” segir Sveinn, “en þó mun þetta gera verða sem þú vill.”
CSI III. 89. Svein continues to try to defend the Njalssons from his father’s wrath:
106. “That makes them all the braver,” said Svein, “and yet it must be as you wish.”
KG 89. 447-8.
ASB 13. 89. 201. 12.
ÍF XII. 91. 226. Njáll svaraði: “Eigi er slíkt svá óvant1 . . . . Þat kann ok vera, at mælt sé, at synir mínir sé seinir til atgerða, ok skuluð þér þat þola um stund, því at allt orkar tvímælis, þá er gört er.” 1óvant af óvandr: vandalaus, auðveldur.
CSI III. 91. Njal counsels restraint to Grim and Helgi over their desire for compensation for the insults in Norway:
108. Njal answered, “This is not an easy matter. . . . It may also happen that people will say that my sons are slow to take action, and you must put up with that for a while, for whatever is done has a double-edged effect.”1 1Njal used the same language in another speech of advice to his sons, at the end of Ch. 44.
KG 91. 460.
ASB 13. 91. 205. 8. 8.9. allt – gört er, s. oben c. 44, 27.
FJ Proverb word 416. Page 193. tvímæli – alt (flest) orkar tvímælis þá er gört er Nj 460, K. ‘Alt avler dobbelt omtale (opfattelse), når det sker’. = GJ.
K 172. tvímæli 186. flest orkar tvi-mælis þa giortt er c) , 77). De fleste handlinger bedömmes forskellig. Fra Niáls saga kendes: allt orkar tvímælis þá er gört er (Nj. 9127); sål. også G. Jónsson, dog uden rel. er.
TPMA 13. 463. ZWEI/deux/two 6.3. Zweierlei Rede bewirken Nord. 138 At jafnan orkar tvímælis, þó at hefnt sé Dass es immer zweierlei Rede bewirkt, auch wenn es gerächt worden ist NJÁLS SAGA 44, 27 (= JÓNSSON, ARKIV 416. JÓNSSON 170). 139 Því at allt orkar tvímælis, þá er gört er Denn alles bewirkt zweierlei Rede, wenn es getan ist NJÁLS SAGA 91, 8 (= JÓNSSON, ARKIV 416. JÓNSSON 170). 140 Flest orkar tvímælis þa giortt er Das meiste bewirkt zweierlei Rede, wenn es getan ist KÅLUND 186 (= JÓNSSON, ARKIV 416).
Ed. note. See above, 44. 114.
ÍF XII. 91. 226. “En ef þér hefðið við mik um ráðizk í fyrstu, þá munduð þér aldri hafa orði á komit.4 ok myndi yðr þá engi svívirðing í vera, en nú hafið þér af ina mestu raun, ok mun þat þó svá aukanda fara um yðra svívirðing, at þér munuð ekki fá at gört, fyrr en þér leggið vandræði á yðr ok vegið með vápnum, ok er því langa nót at at draga.”5 4koma orði á: orða, nefna. 5er–draga X; mun(er O) af (sl. Gr) því langa nót at draga Y, Gr.
CSI III. 91. Njal counsels his sons on their objective of seeking compensation for the humiliating treatment they suffered from Earl Hakon because of Thrain’s protection of Hrapp:
108. “If you had sought my advice at the outset, you would never have spoken about this matter at all, and there would have been no disgrace in that, but now you face a very hard trial: your disgrace will grow to the point where you have no other choice than to deal with the difficulty and wield weapons to kill. That is why we must lay out our net so carefully.”
Dasent II. 90. 42-3. “But if ye had taken counsel from me at first, then these things should never have been spoken about at all, and then ye would have gotten no disgrace from them; but now ye have the greatest risk of it, and so it will go on ever growing and growing with your disgrace, that ye will never be rid of it until ye bring yourselves into a strait, and have to fight your way out with weapons; but in that there is a long and weary night in which ye will have to grope your way.”
KG 91. 461.
ASB 13. 91. 205. 10. 16. lange nót – draga, eine sprichwörtliche redensart: “es wird langer vorbereitungen bedürfen, um zum ziele zu gelangen”. nót, eig. “ein zugnetz”, in ablautsverhältnis zu net.
FJ Proverb word 294. Page 175. nót – er langa nót at at draga Nj 461. ‘Langt (trække) næt er at trække dertil’ (om hvad der er gåt forud og langt tilbage, med hensyn til de senere følger).
ÍOS II. 57. NÓT DRAGA LANGA NÓT AÐ E-U "þurfa langan undirbúning". Orðtakið er kunnugt úr fornmáli: at þér munuð ekki fá at gört, fyrr en þér leggið vandræði á yðr ok vegið með vápnum, ok er því langa nót at at draga. ÍF XII, 226. Líkingin er runnin frá dragnótaveiði. FJ í ANSB 13, 205, HHÍO 300.
TPMA 8. 470. NETZ/filet/net 7. Verschiedenes Nord. 14 Ok er því langa nót at at draga Und deshalb ist ein langes Netz heransuziehen3 NJÁLS SAGA 91, 10 (= JÓNSSON, ARKIV 294. JÓNSSON 125). 3D.h., es bedarf sorgfälter Vorbereitungen.
ÍF XII. 91. 228. Skarpheðinn mælti: “Ekki munu mega orð þín, því at þú ert annathvárt hornkerling eða púta.”4 4Skarpheðinn – púta R, M, Gr (. . . herkerling . . .); Skarpheðinn kvað þá vísu (27. aukav., sjá Viðb.) KdeS, (O) og Rµ.
CSI III. 91. Skarphedin speaks to Hallgerd at Grjota, reminding her of her first confrontation with Bergthora:
109. Skarphedin said, “Your words don’t count, for you’re either a cast-off hag or a whore.”
KG 91. 465.
ASB 13. 91. 207. 24. 2. hornkerling, s. zu c. 35, 5. púta, “hure”, ein ziemlich altes lehnwort (altfrz. pute).
Ed. note. See above in Njáls saga, the confrontation between Hallgerðr and Bergþóra, chapter 35.
ÍF XII. 91. 228. Þá mælti Hrappur: “Þar gerði nú gæfumuninn, er sá hlaut skellinn, er skyldi, ok dró yðr undir hrakningina, en oss undan.”
CSI III. 91. Hrapp interrupts the argument between Thrain and the Njalssons over compensation:
109. Then Hrapp spoke: “It shows a difference in our luck that you were treated shamefully and we slipped away – the blow fell where it should have.”
KG 91. 467.
ASB 13. 91. 207. 27. 13.14. sá hlaut – skyldi, “der den hieb erhielt, der ihn verdiente”, ein allit. sprichwort, auch jetzt noch allgemein in Island gebraucht.
FJ Proverb word 364. Page 185. skellr – sá hlaut skellinn er skyldi Nj 467. ‘Den fik hugget som skulde have det’. = GJ.
TPMA 10. 123. SCHLAGEN/battre/to hit 43. Verschiedenes Nord. 290 Sá hlaut skellinn, er skyldi Der erheilt den Schlag, der ihn verdiente NJÁLS SAGA 91, 27 (= JÓNSSON, ARKIV 364. JÓNSSON 149). 291 Qui percussorem referit mouet ille furorem. – Hoo som i geen slaar han rører kijffwen Wer den, der schlägt, wiederschlägt, verursacht Zorn. – Wer zurückschlägt, verursacht streit LÅLE 884.
Also in TPMA 12. 153. VERDIENEN/gegner/to earn 3. Der Lohn entspricht (entspreche) dem Verdienst 3.2. Spez. Nord. 5 Sá hlaut skellinn, er skyldi Der erheilt den Schlag, der ihn verdiente NJÁLS SAGA 91, 27 (= JÓNSSON, ARKIV 364. JÓNSSON 149). → ALL 47, DIENEN 59, DROHEN 83, ENDE 335, GNADE 163, GUT (Adj.) 444, HAUT 229, SCHLECHT 439.
ÍF XII. 91. 228. Skarphéðinn mælti: “Skiptum ekki orðum við Hrapp, en gjöldum honum rauðan belg fyrir grán.”7 7rauðan, þ.e. blóðugan.
CSI III. 91. Skarpheðinn answers Hrapp’s challenging insults at Grjota:
110. Skarphedin spoke: “Let’s not exchange words with Hrapp, but just trade him a red skin for his grey one.”
KG 91. 468.
ASB 13. 91. 207. 29. 23. gjöldum – grán; grár belgr geht auf die haut und ihre natürliche farbe, rauðr belgr auf die vom blut gefärbte; ein sarkastischer ausdruck.
FJ Proverb word 31. Page 68. belgr – gjalda (skal) rauðan belg fyrir gráan Nj 468. ‘Give (skal man) rød bælg for an grå’; belgr = húð. Talemåden hentyder til den grå (hvide) hud, der kan blive rød, ?: ved det blod, der kan komme til at vælde ud deraf. En trussels talemåde.
ÍF XII. 91. 229. “Reynt mun slíkt verða,” segir Skarphéðinn, “hverr grjóti hleðr at höfði öðrum.”
CSI III. 91. Skarphedin responds to Hrapp’s threats at Grjota:
110. “It remains to be seen,” said Skarphedin, “which of us will be alive to pile dirt over’s head.”
KG 91. 468.
ASB 13. 91. 207. 30. 27. hlaða grjóti at höfði ehm = hylja hrœ ehs með grjóti (c. 17,6).
ÍF XII. 91. 229. “Reynt mun slíkt verða,” segir Skarphéðinn, “hverr grjóti hleðr at höfði öðrum.”
CSI III. 91. Skarphedin upon Hrapp’s threats at Grjota:
110. “It remains to be seen,” said Skarphedin, “which of us will be alive to pile dirt over’s head.”
KG 91. 468.
ASB 13. 91. 207. 30. 27. hlaða grjóti at höfði ehm = hylja hrœ ehs með grjóti (c. 17,6).
ÍF XII. 92. 231. “Margir kjósa ekki orð á sik,” segir Bergþóra.
CSI III. 92. Bergþora, when the beggar women tell her what bad things Thrain Sigfusson and his men are saying about Njal and his sons:
111. “Few can choose what is said about them,” said Bergthora.
KG 92. 474.
ASB 13. 92. 209. 14. 26. Margir – sik, “mancher kann nicht ver hindern, dass man böses über ihn spricht”, ein sprichwort.
FJ Proverb word 314. Page 177. orð (jfr dróttinn) – . . . margir kjósa eigi orð á sik Nj 474. ‘Mange bestemmer ikke selv den omtale, de får’. = GJ.
TPMA 8. 347. NAME/nom/name 9. Verschiedenes Nord. 99 Hættr er heimskviðr, Nema sér góðan geti Unzuverlässig ist der Ruf, den man in der Heimat hat, falls man sich nicht einen guten erwirbt SIGRDRÍFUMÁL 25, 5. 100 Margir kjósa eigi orð á sik Manche wählen sich ihren Ruf nicht selbst aus NJÁLS SAGA 92, 14 (= JÓNSSON, ARKIV 314. JÓNSSON 129).
ÍF XII. 99. 253. “Slíks var þér ván,” segir Höskuldr, “þú fórt rasandi mjök. Mun hér sannask þat, sem mælt er, at skamma stund verðr hönd höggvi fegin, enda þykki mér nú sem þér þykki ísjávert, hvárt þú munt fá haldit þik eða eigi.”
CSI III. 99. Hoskuld Hvitaness-Priest Thrainsson to Lyting of Samsstead, who has killed Hoskuld Njalsson in retaliation for the Njalssons’ killing of Thrain Sigfusson, and who has come to Hoskuld for help:
120. “This was to be expected of you,” said Hoskuld. “You acted very rashly. Here is the proof of the saying that ‘the hand’s joy in the blow is brief,’ and now it seems to me that you must be in some doubt as to whether you’ll be able to save your life.”
KG 99. 521.
ASB 13. 99. 229. 9. 10.11. skamma – fegin, s. c. 42,9.
FJ Proverb word 196. Page 99. högg – . . . skamma (stutta) stund verðr hönd höggvi fegin Nj 178. 521. 703, K. ‘Stakket stund glæder hånden sig ved (sit) hug’ (ti hævnen kommer hurtig). Almindelig i brug.
Gering 9. högg (nr. 196b). – Zu den dreimal in den Njála überlieferten sprichwort: skamma stund verðr hönd höggvi fegin vgl. Saxo (ed. Holder) 13726: nec diu manum ictu exhilarari solere. S. auch Rosenberg, Nordb. aandsliv 1, 245.
TPMA 10. 120. SCHLAGEN/battre/to hit 16. Die Hand freut sich nicht lange am Schlag Mlat. 217 credo euenturum uobis, quod uulgo dici assolet, ferienti interdum breue percussionis gaudium fore, nec diu manum ictu exhilarari solere Ich glaube, es wird für euch herauskommen, was man allgemein zu sagen pflegt, dass für den, der schlägt, manchmal die Freude des Schlagens kurz sei und sich die Hand nicht lange am Schlag zu freuen pflege SAXO GRAMM. 137, 25. Nord. 218 Þat er mælt, at skamma stund verðr hönd höggvi fegin Das wird gesagt, dass die Hand sich (nur) kurze Zeit am Schlag freut NJÁLS SAGA 42, 9 (= JÓNSSON, ARKIV 196. JÓNSSON 82). 219 Mun hér sannaz þat sem mælt er, at skamma stund verðr hönd höggvi fegin Das wird sich hier deutlich zeigen, was man sagt, dass die Hand sich (nur) kurze Zeit am Schlag freut NJÁLS SAGA 99, 9 (= JÓNSSON, ARKIV 196). 220 Nú er svá orðit, sem mælt er, at skamma stund verðr hönd höggvi fegin Nun ist es so gesprochen, wie es gesagt wird, dass die Hand sich (nur) kurze Zeit am Schlag freut NJÁLS SAGA 134, 3 (= JÓNSSON, ARKIV 196). 221 Stutta stund verdur hond hoggi feigenn (Nur) kurze Zeit freut sich die Hand am Schlag KÅLUND 88 (= JÓNSSON, ARKIV 196).
Ed. note. See also 42. 109., 134. 349.
ÍF XII. 102. 263-4. Vísa 8. Úlfr Uggason kvað aðra vísu í móti: “Tekka ek, sunds þótt sendi/sannreynir boð, tanna/hvarfs við hleypiskarfi,/Hárbarðs véa fjarðar;/ erat ráfáka rœkis,/röng eru mál á gangi, sé ek við mínu meini,/mínligt flugu at gína.” “Ok ætla ek ekki,” segir hann, “at vera ginningarfífl hans, en gæti hann, at honum vefisk eigi tungan um höfuð.”1 1? : verði honum að bana (tunga er höfuðs bani, Hávam.). 8. vísa er í sömu tirum og 6.–7. v. Tekka (a) ek við tanna hvarfs hleypiskarfi (b), þótt Hárbarðs véa fjarðar sunds sannreynir (c) sendi boð; erat (d) mínligt at gína flugu ráfáka rœkis (e); röng mál eru á gangi; sé ek við (f) mínu (g) meini. a) Tek- Gr, Krs. og sum hdrr. af Ól. s. Tr.; Get-, Gec- flest hdrr. af Njálu og sum af Ól. s. Tr.; síðari leshátturinn mun vera úr frumtexta Njálu, en hann hlýtur að vera rangur; Gr mun leiðrétta (eftir Krs.? sbr. boðnar 63, við miklu 87, á 115); tek-k-a ek: eg tek ekki. – b) tanna hvarf: munnur; hleypiskarfr hans: fluga, sem hleypur í munn manni (skarfr: fugl). – c) sunds Gr, (O), Krs., flest hdrr. af Ól. s. Tr.; sverðs Se; ‘sumz’ önnur Njálu-hdrr.; – 2. vísuo. leiðrétt eftir Ól. s. Tr., (Krs.); sann élboði . . . Njálu-hdrr., en leiðréttingin virðist nauðsynleg; Hárbarðr: Óðinn; vé hans: goðheimar, Valhöll; Hárbarðs véa fjörðr: skáldskapur; sannreynir sunds þess fjarðar er: gott skáld. – d) erat Ól. s. Tr., Krs.; þó at Njálu-hdrr.; leiðréttingin virðist alveg óhjákvæmileg; erat: er eigi. – e) Flest Njálu-hdrr. hafa ráfáka rœkim, sem hlýtur að vera villa; . . rœki Ól. s. Tr.; . . rœkis Krs.; hér er texti Krs. tækilegastur; ráfáka rækir: mannk., sæfari, og ætti það við Þorvald veila; langbezt er þó ráfáka rækir e, og má það vera ávarp, en varla getur það textabrigði verið annað en heppileg leiðrétting. – f) við Gr, e (rifið af í S); Ól. s. Tr.; Krs.; fyrir önnur Njáluhdrr. – g) Svo flest Njálu-hdrr.; Gr, Se, Ól. s. Tr. og Krs. hafa: miklu, sem einnig er mjög álitlegt. Ekki tek ég við flugunni, þótt hið ágæta skáld sendi mér boð. Ekki er það mér líkt að gína við flugu sæfarans (Þorvalds veila): röng mál eru á gangi; ég sé við minni ógæfu.
CSI III. 102. Ulf Uggason reacts to attempts to get him to attack Thangbrand:
123, 124. Thorvald the Sickly . . . sent word to Ulf Uggason to attack Thangbrand and kill him. . . . Ulf Uggason replied with another verse: Though the dear friend/of the drink of Odin’s hall/orders me, I am not/accepting the offered bait;/I won’t fall for the fly/from the sea-faring fellow;/bad things are brewing – /I’d better watch out.” “I don’t intend to be his puppet,” he said, “and he’d better take care that his tongue doesn´t twist itself around his neck.”
KG 102. 535-6.
ASB 13. 102. 238. 9. Str. 7. Pros. wortfolge: Tekkat viþ tanna hvarfs hleypeskarfe, þótt Hárbarþs véa fjarþar sunds sannreyner sende boþ; esat mínligt, ráfáka rœker! at gína flugu; röng möl ero á gnage; sék viþ miklo meine. “Ich lasse mich nicht verlocken, wenn auch der dichter mir eine aufforderung sendet; es ist nicht meine sache, o seefahrer! Die fliege zu verschlucken; böse pläne sind im werke; ich hüte mich vor grossem schaden.” Tanna hvarfs hleypeskarfr: tanna hvarf, “was hinter den zähnen verborgen liegt, die mundhöhle”; hleypeskarfr, “ein vogel (eigentlich pelicanus graculus), der [in den mund] gesendet wird”, ist dasselbe wie fluga in der letzten zeile. “Ich nehme nicht den mir gesendeten vogel an.” – Hárbarþs – sannreyner: Hárbarþs vé, “das heiligtum, die heilige heimat Odins”, Valhöll (vgl. vé alda jaðars Háv. 107); “der fjord, das meer, von Volhöll ist offenbar der dichtermet”; “der, welcher in wahrheit das schwimmen in diesem fjord versuchen kann”, ein tüchtiger dichter; die umschreibung ist etwas dreist und erinnert an die eines Egill. – ráfáka rœker, “der pfleger der rahenpferde (schiffe)”, ein seefahrer; vgl. SnE. I, 646. – gína steht hier mit dativ, statt mit við oder yfir. – röng möl, Úlfr meint wol, dass der ganze widerstand gegen den neuen glauben ungerecht sei, er will nicht daran teilnehmen. 10.11. ginningarfífl hans, “der narr, der sich durch ihn betören oder verlocken lässt”, vgl. C. 138, 27 und eggjanarfífl c. 35, 9. 11. vefiz – höfuð, sprichw. redensart; vgl. tunga es höfuðs bane Háv. 73.
ÍF XII. 102. 263-4. “Ok ætla ek ekki,” segir hann, “at vera ginningarfífl hans, en gæti hann, at honum vefisk eigi tungan um höfuð.”1 1?: verði honum að bana (tunga er höfuðs bani, Hávam.).
CSI III. 102. Ulf Uggason reacts to attempts to get him to attack Thangbrand:
124. “I don’t intend to be his puppet,” he said, “and he’d better take care that his tongue doesn’t twist itself around his neck.”
KG 102. 536.
ASB 13. 102. 238. 10. 10.11. ginningarfífl hans, “der narr, der sich durch ihn betören oder verlocken lässt”, vgl. c. 138, 27 und eggjanarfífl c. 35, 9. 11. vefiz – höfuð, sprichw. redensart; vgl. tunga es höfuðs bane Háv. 73.
ÍF XII. 102. 263-4. “Ok ætla ek ekki,” segir hann, “at vera ginningarfífl [see c. 138, 27] hans, en gæti hann, at honum vefisk eigi tungan um höfuð.”1 1?: verði honum að bana (tunga er höfuðs bani, Hávam.).
CSI III. 102. Ulf Uggason reacts to attempts to get him to attack Thangbrand:
124. “I don’t intend to be his puppet,” he said, “and he’d better take care that his tongue doesn’t twist itself around his neck.”
KG 102. 536.
ASB 13. 102. 238. 10. 10.11. ginningarfífl hans, “der narr, der sich durch ihn betören oder verlocken lässt”, vgl. c. 138, 27 und eggjanarfífl c. 35, 9. 11. vefiz – höfuð, sprichw. redensart; vgl. tunga es höfuðs bane Háv. 73.
TPMA 13. 444. ZUNGE/langue/tongue 13. Redensarten und Vergleiche 13.11. Vereinzelt Nord. 393 En gæti hann, at honum vefiz eigi tungan um höfuð Er möge sich hüten, dass sich ihm die Zunge nicht um das Haupt wickelt27 NJÁLS SAGA 102, 10. 27D.h. sich hüten, dass man sich nicht um Kopf and Kragen rede, vgl. BAETKE 667 s.v. tunga.
Finnur Jónsson, Arkiv. 415. p. 193. tunga – tunga er höfuðs bani Háv 73. ‘Tungen bliver hovedets død’, ved sine uheldige ord.
Ed. note. See also Landnámabók, c. 142, 184-5: Gestr kvað Þórarin fóstra hans, frægra mundu verða ok bað Þórarin við sjá, at eigi vefðisk hár þat um höfuð honum, er lá á tungu hans.
ÍF XII. 103. 268-9. “Þú hefir þó mest at gört,” segir Gestr, “þó at öðrum verði auðit í lög at leiða. En þat er sem mælt er, at eigi fellr tré við it fyrsta högg.”
CSI III. 103. Gest Oddleifsson reassures Thangbrand of the eventual success of Christianity:
126. “But still, you’ve done most of the work,” said Gest, “even though others may be destined to make the faith law. As they say, a tree doesn’t fall at the first blow.”
KG 103. 544.
ASB 13. 103. 243. 14. 14.15. eigi – högg, ein sprichwort, das. c. 138, 29 nochmals vorkommt.
FJ Proverb word 411. Page 192. tré – eigi fellr tré við hit fyrsta högg Nj 544. 741. ‘Ikke falder træ for det første hugg’. Aasen: “Det fel ikkje tre med fyrste hogg’. GJ (var.: eik).
TPMA 10. 111. SCHLAGEN/battre/to hit 1. Der erste Schlag 1.1. Auf den ersten (einen) Schlag fällt die Eiche (der Baum) nicht1 Nord. 35 En þat er sem mælt er, at eigi fellr tré við et fyrsta högg Und es verhält sich, so wie gesagt wird, dass ein Baum nicht auf den ersten Schlag fällt NJÁLS SAGA 103, 14 (= JÓNSSON, ARKIV 411). 36 Eigi fellr tré við et fyrsta högg Ein Baum fällt nicht auf den ersten Schlag NJÁLS SAGA 138, 29 (= JÓNSSON, ARKIV 411). 37 Primitus inflictum non corruit arbor ob ictum. – Træ faller eij aff førsthe hwgh Durch den zum ersten Mal geführten Schlag fällt der Baum nicht zu Boden. – Übers. wie 17 LÅLE 829.
Ed. note. See also below, 138. 367.
ÍF XII. 105. 271-2. En annan dag gengu menn til lögbergs; þá beiddi Þorgeir sér hljóðs ok mælti: “Svá lízk mér sem málum várum sé komit í ónýtt efni, ef eigi hafa ein lög allir, en ef sundr skipt er lögunum, þá mun ok sundr skipt friðinum, ok mun eigi við þat mega búa. Nú vil ek þess spyrja heiðna menn ok kristna, hvárt þeir vilja hafa lög þau, er ek segi upp.”
CSI III. 105. Thorgeir the Godi of Ljosavatn, on the cohesive power of one law:
127. Thorgeir asked for silence and spoke: “It appears to me that our affairs will be hopeless if we don’t all have the same law, for if the law is split then peace will be split, and we can’t live with that. Now I want to ask the heathens and the Christians whether they are willing to accept the law that I proclaim.”
KG 105. 549-50.
ASB 13. 105. 246. 8. 10. ok mælti, seine rede wird auch in Ísl. bók c. 7, 13-15, teils direct, teils indirect, wie auch in der Kristnisaga c. 12 mitgeteilt. Das hier gegebene referat ist ein ganz kurzer auszug, der jedoch inhaltlich mit Ari übereinstimmt.
ÍF XII. 112. 282. “Þat má vera,” segir hann, “at ek hafa þá nógu mörgu heitit, því at ek ætlaða ekki, at þessir dagar mundu verða, sem nú eru orðnir; enda em ek við vant um kominn, því at náit er nef augum, þar er ek á dóttur Njáls.”
CSI III. 112. Ketil of Mork, when Thorgerd reminds him of promises he made her upon adopting Hoskuld, responds that he is also married to Njal’s daughter:
133. “It may well be,” he said, “that I made many promises then, because I never expected that days like these would ever come. In fact, I’m in a difficult position, since I’m married to Njal’s daughter, for the nose is near to the eyes.”
KG 112. 578.
ASB 13. 112. 257. 7. 9. náit – augum, s. c. 12, 25.
FJ Proverb word 290. Page 174. nef (jfr karl) – náit er nef augum Nj. 55, 578. ‘Næsen er nærved öjnene’(anvendes om nært slægtskap). = GJ.
TPMA 8. 413. NASE/nez/nose 3. Die Nasse steht nahe bei den Augen und dem Mund Nord. 2 Skamt á nefit at kenna or kjaptinum Die Nase hat einem kurzen Weg, um das aus dem Mund zu erkennen ÞORSTEINS ÞÁTTR BÆJARMAGNS 7 (→FMS III, 188 [= JÓNSSON, ARKIV 290. JÓNSSON 123]). 3. 4 Ofnær nefi, kvað karl, var skotinn í auga “Allzu nahe der Nase”, sagte der Mann, als er im Auge getroffen war SNORRI, HEIMSKRINGLA 619, 16 (Uphaf Magnus konungs Erlingssonar 6). HÁKONAR SAGA HERÐIBREIÐS 27 (→FMS VII, 288 [= JÓNSSON, ARKIV 204. JÓNSSON 89]). 5 Náit er, bróðir! nef augum Nahe ist, Bruder, die Nase den Augen1 NJÁLS SAGA 12, 25 (= JÓNSSON, ARKIV 290. JÓNSSON 123). 6 Því at náit er nef augum Denn die Nase ist nahe den Augen NJÁLS SAGA 112, 7 (= JÓNSSON, ARKIV 290. JÓNSSON 123). 1D.h., was den nahen Verwandten trifft, trifft einen selbst. Vgl. NJÁLS SAGA 12, 25 Anm.; BAETKE 437 s.v. náinn.
Ed. note. See also above, 12. 39.
ÍF XII. 115. 288. Flosi mælti: “Þat hefir nú víst at höndum borit, at ek mynda gefa til mína eigu, at þetta hefði eigi fram komit; er ok illu korni sáit orðit,4 enda mun illt af gróa.” 4sáit orðit M, Gr; til sáit RS(K).
CSI III. 115. To Thorgrim the Showy, at Hofdabrekka, who says he has often seen Flosi more cheerful – “but you have a right to be as you are.” Flosi responds:
135. Flosi spoke: “It’s true that I would give everything I own if this matter which has come into my hands had never come to pass. But when evil seed has been sown, evil will grow.”
KG 115. 587-8.
ASB 13. 115. 262. 8. 8.9. Er ok illu – gróa, ein sprichwort.
FJ Proverb word 219. Page 104. korn – er illu korni til sáit, enda mun ilt af gróa (v. l. leiða) Nj 587-88. ‘Dårligt korn (frö) er der sået og dårligt vil der vokse op deraf’.
TPMA 9. 422. SÄEN/semer/to sow 2. Saat und Ernte, Samen und Frucht 2.2. Der Saat entspricht die Ernte, dem Samen die Frucht (Pflanze) 2.2.2. Spez. 2.2.2.4. Von schlechtem Samen schlechte Frucht, von böser Saat böse Ernte Nord. 145 Er ok illu korni til sáit, enda mun illt af gróa Und es ist dabei mit schlechtem Korn gesät worden, und so wird Schlechtes daraus erwachsen NJÁLS SAGA 115, 8 (= JÓNSSON, ARKIV 219. JÓNSSON 96).
TPMA 13. 332. WURZEL/racine/root 3. Schlechte Wurzel -- schlechter Baum und Schössling, schlechte Pflanze und Frucht 36. Nord. Var þess ok vân, at illr ávöxtr mundi upprenna af illri rót So war auch zu erwarten, dass schlechte Frucht aus schlechter Wurzel emporspriessen musste GROSSE ÓLÁFS SAGA TRYGGVASONAR 167 (--FMS II, 48). 37 A radice mala non procedunt bona mala. -- Ondh roodh giffwer eij godhe æbleÜbers. wie 24. -- Schlechte Wurzel gibt nicht gute Äpfel LÅLE 20.
Ed. note. See also 12. 37., 45. 117., and 122. 309.
ÍF XII. 116. 290. Flosi mælti: “Ef þú hefir heilan hug við mik, þá mun sjálft leyfa5 sik, ef vel er; mun ok sjálft lasta sik, ef illa er.” 5leyfa (Gr): lofa (hin).
CSI III. 116. Flosi’s response to Hildigunn’s welcome as she prepares to goad him to blood vengeance for the death of Hoskuld Hvitanes-Godi:
136. Flosi spoke: “If you mean well, your deeds will praise themselves, but if you mean evil, they will be self-condemning.”
KG 116. 593.
ASB 13. 116. 264. 4.
TPMA 8. 27. LOB/louange/praise 9. Voraussetzung und Ursprung wahren Lobes 9.4. Vereinzelt Nord. 307 Þá mun sjálft lofa sik, ef vel er, enda mun sjálft lasta sik, ef illa er Es wird sich selbst loben, wenn es gut ist, und es wird sich selbst tadeln, wenn es schlecht is NJÁLS SAGA 116, 4.
ÍF XII. 116. 291-2. Flosi kastaði af sér skikkjunni ok rak í fang henni ok mælti: “Þú ert it mesta forað ok vildir, at vér tœkim þat upp, er öllum oss gegnir verst, ok eru köld kvenna ráð.”
CSI III. 116. Flosi, after Hildigunn has thrown her dead husband’s cloak over Flosi to goad him into violent revenge:
136. Flosi flung off the cloak and threw it into her arms and said, “You are a monster and want us to take the course which will be worst for us all – cold are the counsels of women.”
KG 116. 594.
ASB 13. 116. 265. 16. 18. eru – ráð, s. Gíslas. c. 19, 10.
FJ Proverb word 217. Page 103. kona – (opt) eru köld kvenna ráð Nj 594, Gísl 34, Part. 30. ‘Kolde (fjendtlige) er (ofte) kvinders råd (planer), Köld eru tíðum kv. r. har GJ med en uægte tilföjelse.
TPMA 9. 198. RAT/conseil/advice 6. Gute und Schlechte Ratgeber 6.6. Frauen als Ratgeber 6.6.1. Der Rat der Frau ist wertlos oder unheilvoll Nord. 288 Köld ero mér ráð þín Unheilvoll15 sind mir deine (scil. der Königin) Ratschläge VÖLUNDARKVIÐA 31, 6. 289.290 Ok eru köld (GÍSLA SAGA: opt köld) kvenna ráð Und die Ratschläge der Frauen sind (oft) unheilvoll NJÁLS SAGA 116, 16. GÍSLA SAGA 19, 10. 291 Kavlld erv iafnan kvenna rad, þviat þav erv favitr ok brad Die Ratschläge der Frauen sind immer unheilvoll, weil sie wenig weise sind und schnell PARTALOPA SAGA 30, 21. 292 Eigi þotti mer þa sem fyrr, at kolld ero kvenna rad Es dünkte mich da nicht wir früher, dass die Ratschläge der Frauen unheilvoll sind HEIL. M. S. I, 443, 20 (Malcus saga). 293 Consilium rere fore frigens in muliere. – Kalth ær qwinner raadh Glaub mir, dass der Rat einer Frau unheilvoll ist! – Unheilvoll ist Frauenrat LÅLE 153. 15Vgl. oben Anm. 2. 2Zur Verwendung von kalt in Bed., ‘unheilvol’, besonders in der Verbindung mit Rat, vgl. für das Altisl. CLEASBY 329 s.v. kaldr II, für das Mittelengl. MED II, 383 b s.v. cold 6: cold counseil, cold red ‘bad or unfortunate advice’. Zum sprw. vgl. E. Kolb, Alemannisch-nordgermanisches Wortgut, Beiträge zur schweizerdeutschen Mundartforschung VI, Frauenfeld 1957, 21f.
ÍF XII. 117. 294. Þeir tóku báðir senn til orða Grani Gunnarsson ok Gunnarr Lambason: “Sektir viljum vér, at fram komi ok mannráð.” Flosi mælti: “Eigi er ráðit, at bæði sé, at vér kjósim ok deilim.”2 2Annar skipti afla, hinn kaus, sbr. Laxd., 14. kap. Hér í óeiginlegri merkingu.
CSI III. 117. Members of the Sigfussons’ party demand that Flosi take extreme measures with the Njalssons:
138. Grani Gunnarsson and Gunnar lambason both spoke at once: “We want outlawry and death.” Flosi said: “It’s not certain that we can have it all our way.”
KG 117. 598.
ASB 13. 117. 267. 5. 16. Eigi er ráðit, “es ist nicht so sicher”. 16.17. at vér – deilim, s. zu Laxd. c. 14, 8.
TPMA 11. 283. TEIL/partie/part 2. Teilen 2.2. Teilen und wählen1 Nord. 15 Vildi Hall bæði kjósa ok deila Hallr wollte sowohl wählen als auch teilen LAXDŒLA SAGA 14, 8. 16 . . . þá ger þú annat hvárt . . . at skipta eða kjósa Dann teil du oder wähle! GÍSLA SAGA 10, 5. 17 Eigi er rádit, at bæði sé, at vér kjósim ok deilim Es ist nicht ausgemacht, dass wir beides dürfen, wählen und teilen (Heusler) NJÁLS SAGA 117, 5. 1Vgl. W. Wackernagel, Theilen, theilen und wählen, theilen und kiesen, in: ZFDA 2, 542 ff. Der Ausdruck, der zunächst einen präzischen juristischen Sinn har (so unten 13-14, 24), ‘wird in der dichterischen Sprache zur formelhaften Wendung mit der Bed. ‘Freie Wahl haben’ oder ‘treffen’.
ÍF XII. 119. 300. “Vel er þat,” segir Skarpheðinn, “því at þá skuld eigu allir at gjalda.1 En þó er þér meiri nauðsyn at hefna föður þíns en spá mér slíkar spár.”2 1allir: guði b. v. í Bb. – Hugmyndin: dauðinn er skuld, sem hver maður verður að gjalda, er úr klerklegum ritum, sbr. “gjalda þá dauðaskuld, sem engi jarðligra manna má undan komask”, Maríu s. 317; það mun hafa verið nokkuð algengt í latneskum miðaldaritum (debitum humanae conditionis o. s. frv.), en má rekja aftur í rómverska og gríska fornöld (naturae debitum solvere; debemur morti nos nostraque, Hóraz; Ω ϲ πασιν ημιν χατϑανειν όϕείλεται, Evripides, o. s. frv., sjá Stevenson´s Book of Quotations 377). 2en – spár X; sl. Y, Gr. – Snorri átti engan hlút að hefnd eftir föður sinn og dró taum móður sinnar, sem reyndi að vinna hefnandanum mein (Gísla s. Súrssonar, 37. kap.; Eyrb., 13. kap.), en hann hafði ekki átt hægt um vik, þar sem vegandinn var móðurbróðir hans, og er álas Skarphéðins því veigalítið. – Í Ölkofra þ. er Snorri fundið hið sama til foráttu og hér) sjá Ísl. fornr. XI, 92).
CSI III. 119. Skarphedin responds to Snorri Godi’s prediction that he hasn’t long to live:
141. “Good,” said Skarphedin, “because that’s a debt we all have to pay. But you need to be avenging your father rather than predicting my fate.”
KG 119. 611.
ASB 13. 119. 273. 28. 10.11. þá skuld . . . gjalda, vgl. naturae debitum solvere. 11.12. en þó – spár, dies ist, wie das gespräch Snorris und Skarpheðins überhaupt, eine reine erfindung und enthält einen grellen anachronismus: Snorris vater war bereits von Gísli Súrsson im jahre 963 erschlagen, und Gísli im jahre 978 blutrache zum opfer gefallen, vgl. Eyrb. c. 12. und Gísl. Es ist also ganz sinnlos, dem Snorri ungefähr 30 jahre später einen solchen vorwurf zu machen.
ÍF XII. 122. 309. Þeir gerðu svá. Hann mælti þá: “Svá sýnisk mér sem þetta mál sé komit í ónýtt efni, ok er þat at líkendum, því at af illum rótum hefir upp runnit.”
CSI III. 122. At the Althing, Njal appeals to Flosi and Hall of Sida, et al., to listen to his speech:
146. They did as he asked. He spoke: “It appears that this case has come to nothing, which is as it should be since it sprang from evil roots.”
KG 122. 631.
ASB 13. 122. 282. 2.
FJ Proverb word 219. Page 104. korn – er illu korni til sáit, enda mun ilt af gróa (v. l. leiða) Nj 587 – 88. ‘Dårligt korn (frö) er der sået og dårligt vil der vokse op deraf’.
Ed. note. See above, 12. 37., 45. 117., and 115. 288., and with it, TPMA 9. 422.
ÍF XII. 134. 349. Hallr mælti: “Nú er svá orðit, sem mælt er, at skamma stund verðr hönd höggvi fegin. Ok er sá nú allr einn í þínu föruneyti, er nú hefr eigi höfuðs, ok hinn, er þá fýsti ins verra.4 En liðveizlu mína em ek skyldr at leggja til, alla slíka sem ek má.” 4hefja höfuðs sbr. hefja handa KdeS 22913; – er þá fýsti ins verra Y, Gr K? (eggjaði . . .); er þá eggjaði ins verra (versta verks R), er eigi var fram komit RSv.
CSI III. 134. Hall of Sida, when Flosi asks for his help in defense at the Althing:
165. Hall said, “It’s turned out just as the saying goes, that the hand´s pleasure in the blow is brief. Now the same men in your following who were eager to do wrong are afraid to hold their heads high. But I’m bound to lend you my support in any way I can.”
KG 134. 703.
ASB 13. 134. 319. 3. 5.6. skamma – fegin, s. c. 42, 9 und c. 99, 9.
FJ Proverb word 196. Page 99. högg – . . . skamma (stutta) stund verðr hönd höggvi fegin Nj 178. 521. 703, K. ‘Stakket stund glæder hånden sig ved (sit) hug’ (ti hævnen kommer hurtig). Almindelig i brug.
Gering 9. högg (nr. 196b). – Zu den dreimal in den Njála überlieferten sprichwort: skamma stund verðr hönd höggvi fegin vgl. Saxo (ed. Holder) 13726: nec diu manum ictu exhilarari solere. S. auch Rosenberg, Nordb. aandsliv 1, 245.
TPMA 10. 120. SCHLAGEN/battre/to hit 16. Die Hand freut sich nicht lange am Schlag Mlat. 217 credo euenturum uobis, quod uulgo dici assolet, ferienti interdum breue percussionis gaudium fore, nec diu manum ictu exhilarari solere Ich glaube, es wird für euch herauskommen, was man allgemein zu sagen pflegt, dass für den, der schlägt, manchmal die Freude des Schlagens kurz sei und sich die Hand nicht lange am Schlag zu freuen pflege SAXO GRAMM. 137, 25. Nord. 218 Þat er mælt, at skamma stund verðr hönd höggvi fegin Das wird gesagt, dass die Hand sich (nur) kurze Zeit am Schlag freut NJÁLS SAGA 42, 9 (= JÓNSSON, ARKIV 196. JÓNSSON 82). 219 Mun hér sannaz þat sem mælt er, at skamma stund verðr hönd höggvi fegin Das wird sich hier deutlich zeigen, was man sagt, dass die Hand sich (nur) kurze Zeit am Schlag freut NJÁLS SAGA 99, 9 (= JÓNSSON, ARKIV 196). 220 Nú er svá orðit, sem mælt er, at skamma stund verðr hönd höggvi fegin Nun ist es so gesprochen, wie es gesagt wird, dass die Hand sich (nur) kurze Zeit am Schlag freut NJÁLS SAGA 134, 3 (= JÓNSSON, ARKIV 196). 221 Stutta stund verdur hond hoggi feigenn (Nur) kurze Zeit freut sich die Hand am Schlag KÅLUND 88 (= JÓNSSON, ARKIV 196).
Ed. note. See also 42. 109., 99. 253.
ÍF XII. 135. 355. “Þar með skaltú segja, at ek mun sœkja Þorkötlu, dóttur mína, ok láta hana fara heim til mín, en þat mun hann eigi þola, því at hann ann henni sem augum í höfði sér.”
CSI III. 135. Gizur the White gives advice to Kari Solmundarson as to how they should win Mord Valgardsson’s support in the prosecution of Flosi:
168. “Tell him also that I will come for my daughter, Thorkatla and bring her home with me. He won’t be able to endure that, for he loves her as he loves the eyes in his head.”
KG 135. 716.
ASB 13. 135. 325. 8. 17. ann – sér, ein haufig vorkommander vergleich.
Gering 15. auga. – . . . 5. hann ann henni sem augum í högði sér: Njála c. 135, 8. ‘jemd lieben wie die augen in sinem kopfe’.
TPMA 1. 303. AUGE/oeil/eye 23. Redensarten 23.5. Lieben wie die eigenen Augen Nord. 527 Hann ann henni sem augum í höfði sér Er liebt sie wie die Augen in seinem Kopf NJÁLS SAGA 135, 8 (= GERING 4).
ÍF XII. 138. 367. Hallbjörn sterki þreif til hans ok setti hann niðr6 í millum þeira Bjarna ok mælti: “Eigi fellr tré við it fyrsta högg, vinr,” segir hann, “ok sit hér fyrst hjá oss.” 6hjá sér b.v. í RK.
CSI III. 138. Hallbjorn the Strong to Eyjolf Bolverksson, the lawyer, as Hallbjorn and Bjarni proceed in attempting to persuade him to take over their defense case:
174. Hallbjorn the Strong grabbed him and put him down between himself and Bjarni and said, “A tree doesn’t fall at the first blow, friend. Just sit here with us for a while.”
KG 138. 741-2.
ASB 13. 138. 338. 29. 1.2. Eigi – högg, s. c. 103, 14.
FJ Proverb word 411. Page 192. tré – eigi fellr tré við hit fyrsta högg Nj 544. 741. ‘Ikke falder træ for det første hugg’. Aasen: “Det fel ikkje tre med fyrste hogg”. GJ (var.: eik).
TPMA 10. 111. SCHLAGEN/battre/to hit 1. Der erste Schlag 1.1. Auf den ersten (einen) Schlag fällt die Eiche (der Baum) nicht1 Nord. 35 En þat er sem mælt er, at eigi fellr tré við et fyrsta högg Und es verhält sich so, wie gesagt wird, dass ein Baum nicht auf den ersten Schlag fällt NJÁLS SAGA 103, 14 (= JÓNSSON, ARKIV 411). 36 Eigi fellr tré við et fyrsta högg Ein Baum fällt nicht auf den ersten Schlag NJÁLS SAGA 138, 29 (= JÓNSSON, ARKIV 411). 37 Primitus inflictum non corruit arbor ob ictum. – Træ faller eij aff førsthe hwgh Durch den zum ersten Mal geführten Schlag fällt der Baum nicht zu Boden. – Übers. wie 17 LÅLE 829.
Ed. note. See also above, 103. 268-9.
ÍF XII. 139. 371. Ásgrímr svarar: “Fár bregðr inu betra, ef hann veit it verra. En þat munu margir mæla, at eigi dræpa ek Gauk fyrri en mér var nauðr á.2 Er þat nökkur várkunn, at þú veitir oss eigi lið, en hitt er várkunnarlaust, at þú bregðir oss brigzlum.” 2Sbr. 72. bls., 11. aths.
CSI III. 139. Asgrim Ellida-Grimsson, responding to Skapti Thoroddsson, from whom he and his friends are seeking help in the prosecution of Flosi and the Burners. Skapti has suggested they are glory seekers, liking to think they have taken part in great events, but pointing to rather ignominious actions of Gizur the White and Asgrim:
176. Asgrim replied, “Few bring up the better if they’re aware of the worse. Many would say that I didn’t kill Gauk any sooner than I was forced to. I can accept that you don’t help us, but it is unacceptable for you to injure us with insults.”
KG 139. 748.
ASB 13. 139. 341. 17. 24.25. Fár – verra, ein bekanntes allit. sprichwort; “wenn jemand einem andern zwei schlimme dinge vorzuwerfen hat, wählt er nicht das minder böse”.
FJ Proverb word 51. Page 72. bregða – fár bregðr eru betra ef hann veit et verra Nj 748. ‘Få anvender i bebrejdelser det bedre, hvis de kender det som er værre’, ?: ti så anvender de naturligvis det som er værst (i deres bebrejdelse) af to slemme – gradforskellige – ting. Også hos GJ (Fáir osv.).
TPMA 10. 62. SCHELTEN/gronder/to scold 6. Wer und was Tadel verdient und erhält 6.6. Verschiedenes Nord. 109 Fár bregðr enu betra, ef hann veit et verra Kaum einer wirft das Bessere vor, wenn er das Schlechtere weiss2 NJÁLS SAGA 139, 17 (= JÓNSSON, ARKIV 51. JÓNSSON 21). 2D.h., man wirft einem andern das Schlimmste vor, das man von ihm weiss.
FJ Proverb word 238. Page 106. láta – fátt er betr látit en efni eru til Band. 6. ‘Kun lidet bliver mere rosende omtalt end der er stof til (end det virkelig er)’. GJ har virt (f. látit) og varianten: en vert er.
FJ 199. Fátt er betur látið en efni eru til. Bandam. 52. kap.
ÍF XII. 145. 410-411. Vísa 20. Kari kvað ina þriðja vísu: “Höfðu Gríms at gamni/grœðis elgs ok Helga,/rétt unnut þá runnar,/rennendr Níals brennu;/nú mun börgs i björgum/baugs hnykkjöndum þykkja/lyngs at loknu þingi/ljóts annan veg þjóta.” 20. vísa. Grœðis elgs rennendr (a) höfðu brennu Níals, Gríms ok Helga at gamni; runnar unnut þá rétt (b). a) grœðir: sjór; elgr hans: skip; rennendr þess: menn. – b) rétt unnut R; hin X-hdrr. benda til sama texta; þetta merkir: þeir gerðu ekki rétt; Y: rangt unnu; hvort tveggja má vera, en X-textinn er betri. Ef vísuorð er að öðru leyti óbreytt, er runnr hálfkenning, s. s. maður (þ.e. kenningarstofninn er notaður kenniorðslaus), en slíkt er mjög ungt fyrirbrigði, og því vill Konráð Gíslason breyta rétt (rangt) í rógs; rógs runnr er vanaleg mannkenning. Í síðara helmingi er fýsilegt að taka saman börgs björgum; börgr er: göltur, og táknuðu þessi orð þá: Svínafell. Ljóts gæti verið einkunn við börgs, en mundi þá ekki mega tengja lyngs við björgum? Merkingin væri þá: í hinum lyngvösnu björgum hins ljóta galtar (sbr. latn. þýð. 1809; Jón Þorkelsson: Skýringar á vísum í Njáls sögu 28), en glæsileg er þessi skýring ekki, ok því breytir Konráð börgs í bergs of tekur saman ljóts lyngs baug (baugs M) bergs hnykkjöndum, og er það mannkenning (hinn ljóti lyngs baugr: er ormur, berg hans: gull), en annars er baughnykkjandi eitt sér góð og gild mannkenning. – Vísa þessi líkist vísu í Dropl. s. og síðari helmingur vísufjórðungi í Ragnars s., en ekki virðast þær vísur greiða fyrir skýringu á þessari. Menn hentu gaman að brennu Njáls, Gríms og Helga; þá gerðu þeir ekki rétt (eða: það gerðu þeir); nú má vera, að mönnum þyki þjóta mokkuð vísi í björgum (eða: Svínafelli) að þingi loknu.
CSI III. 145. Part of a series of verses attributed to Kari as uttered when he refused to take Skafti Thoroddsson’s advice for settlement with the Burners:
195. Verse 20. Kari spoke a third verse: 20. “Men who mount the sea´s elk/have mocked the burning of Njal/and of Grim and of Helgi– /they did a great wrong;/and now in the heather-decked/hills of the hog/all goes otherwise/after the Althing.”
KG 145. 818-9.
ASB 13. 145. 52. 375. Str. 19. Pros. wortf.: Rennendr grœþes elgs höfþo brenno Níals, Gríms ok Helga at gamne; rógs runnar unno þat; nú mon ljóts lyngs baugs bergs hnykkjöndom þykkja þjóta annan veg í björgum at lokno þinge. “Die leute hatten ihre freude an dem feuertode Njáls, Gríms und Helgis; das taten sie wirklich; jetzt aber werden sie meinen, dass es, am schlusse des thinges, etwas anders in den bergen saust.” Rennendr grœþes elgs, “diejenigen, die das elentier des meeres, das schiff, laufen lassen”, eigentlich seefahrer, und dan leute überhaupt. – Níals, Skarpheðinn wird nicht genannt, und Helgi wurde nicht verbrannt; dennoch ist der ausdruck nicht natürlich. – rógsrunnar, “die bäume des streites”, die krieger; rógs ist conjectur von K. Gíslason. – ljóts – hnykkjöndom: lyngs baugr, “der ring des heidekrauts”, die schlange; dazu ljóts, “hasslich”, berg (conjectur von K. Gíslason für borgs), “der berg der schlange”, “der berg (stein, klippe), worauf sie liegt”, das gold; hnykkjendr, “verschleuderer” des goldes sind freigebige leute und leute überhapt. – þjóta – í björgum, eine sprichwörtlliche redeweise, die auch in einer strophe des Grímr Droplaugarson (Droplaugarsona saga 1847 s. 31) und in einer strophe der Sturlunga (I, 260) vorkommt. Wenn es stürmt, hört man oft ein merkwürdig starkes sausen um den gipfel des berges; vgl. hvinbjörg.
FJ Proverb word 447. Page 203. þjóta – nú kná í hömrum hóts annan veg þjóta Sturl3 364; det samme findes omtrent ens i et vers af Grímr Dropl. og i et vers i Njála, Isls III 818 – 19. ‘Nu vil det tude anderledes i klipperne’ (herefter) – et udbrud af skadefryd.
ÍF XII. 146. 415. Þorgeirr mælti: “Hvat skulu vit ætla okkr?” “Eigi veit ek þat,” segir Kári, “því at þat kann opt verða, at þeir menn lifa langan aldr, er með orðum eru vegnir.”
CSI III. 146. Thorgeir Skorar-Geir Thorisson, of Holt, questions Kari rhetorically as to whether and how he wishes to attack the Sigfussynir:
197. Thorgeir said, “How shall we go about this?” “I don’t know,” said Kari, “because it often turns out that men slain only with words live a long life.”
KG 146. 827.
ASB 13. 146. 379. 5. 20.21. þeir menn – vegnir, ein sprichwort.
Gering 25. ord. – 100. þeir menn lífa langan aldr er með orðum eru vegnir: Njála c. 146, 5.
TPMA 13. 238. WORT/parole/word 7. Bedeutungs- und Wirkungslosigkeit der Worte 7.9. Worte schlagen nicht tot (keine Wunde) Nord. 115 Því at þat kann opt verða, at þeir menn lifa langan aldr, er með orðum eru vegnir Denn es kann oft geschehen, dass die Leute lange leben, die man mit Worten totschlägt NJÁLS SAGA 146, 5 (= GERING 100).
ÍF XII. 149. 426. Flosi kvezk skyldu saman róa4, svá at keypt yrði, ok kaupa síðan skipit af honum. 4?: stuðla að samkomulagi.
CSI III. 149. Flosi buys a ship from Eyjolf Nose, who needs land so he can get married:
202. Flosi said they would pull oars together to secure the marriage, and then he and his men would buy the ship from him.
KG 149. 851.
ASB 13. 149. 389. 6. 3. saman róa; róa ist hier trans., eigentlich “durch rudern bewirken”; vgl. róa skipi. svá – yrði, “so dass der handel (der ehevertrag) zwischen ihm und dem bauern zu stande käme”.
ÍF XII. 149. 427. Flosi svarar: “Eigi veit ek um sagnir slíkar, hvat satt er sagt um ferðir Kára. Þykki mér opt rjúfask þat, er skemmra er at spyrja en þaðan.”2 2Þaðan Y; slíkt X. – rjúfast: bregðast, reynast ósatt.
CSI III. 149. The Sigfussons believe reports that Kari has ridden north, but Flosi wisely doubts this is so:
203. Flosi answered, “I am not sure from such stories whether the truth is being told about Kari’s movements. It seems to me that stories from even closer to the source than these often turn out to be false.”
KG 149. 851-2.
ASB 13. 149. 389. 11. Flosi svarar: “Eigi veit ek um sögur slíkar, hvat satt er sagt um ferðir Kára. Þykki mér þat opt rjúfaz, er skemra er at frétta en slíkt. 22. rjúfaz, “sich als unwahrheiterweisen”. skemmra, “aus näherliegenden orten”.
ÍF XII. 149. 427. Ketill mælti: “Allt mun þat fram ganga um aldr manna sem ætlat er, en gott gengr þér til vörunar þinnar.”
CSI III. 149. Flosi warns Ketill to be on guard against Flosi et al., reminding Ketill of his [Flosi’s] dream. Ketill responds:
203. Ketil spoke: “Man’s life must go along as it is meant to, but your intention in warning us is good.”
KG 149. 852.
ASB 13. 149. 389. 13. 28. sínu, “das zugehörige” (alles was voraus bestimmt ist muss bis auf den kleinsten punkt sich erfüllen).
Ed. note. See above, 6. 20., and with it, TPMA 5. 69., and above, 13. 42., and with it, TPMA 4. 401.
ÍF XII. 151. 435. Flosi tók lítt á þeira ferð ok kvað þó eigi víst um, hvárt hér næmi staðar; – “er Kári engum manni líkr, þeim er nú er á landi váru.”
CSI III. 151. Flosi comments on Kari’s sparing the life of Ketil of Mork:
207. Flosi made little of what they had gone through, but said it was not certain that things would now end – “there is no one like Kari among the men who are now in our land.”
KG 151. 868-9.
ASB 13. 151. 396. 18. 25. hvárt – staðar, “ob es damit fertig wäre, ob die nachstellungen Káris damit zu ende wären”.
ÍF XII. 152. 436. Kári svarar: “Berr er hverr at baki, nema sér bróður eigi: ok allvel gafsk Björn mér. Hann vann á þrimr mönnum, en er þó sárr sjálfr. Var hann mér inn hallkvæmsti í öllu því, er hann mátti.”
CSI III. 152. Bjorn Kadalsson the White, of Mork, in Thorsmork, is helping Kari take vengeance on the Burners. Here his wife, Valgerd, who despises him, asks Kari how much help he really is:
207. Kari answered, “Bare is the back of a brotherless man: Bjorn turned out very well. He injured three men, and was wounded himself. He was as dependable as he could be in every way.”
KG 152. 870.
ASB 13. 152. 397. 5. 16.17. Berr – eigi, ein allit. sprichwort, das auch in der Grettis saga (c. 82,13) sich findet; vgl. ferner Saxo gramm. (ed. Holder) 13519. nudum habere tergum fraternitatis inopem; Peder Låle nr. 395: fratribus orbatus est pro nudo reputatus (bar œr brodherløss man) und Sonatorrek str. 13. Die ganze geschichte mit Björn hat übrigens anlass zu einer neuen sprichwörtl. redensart gegeben: Björn að baki Kára, von einem, der sich nicht allzu heldenhaft benimmt.
FJ Proverb word 25. Page 66. bak – berr er hverr á bakinu nema sér bróður eigi Grett 185 (Boer 283). ‘Enhver er bar på ryggen (værgeløs bagfra) medmindre han har sig en broder’. Også i GJ med udeladelse af sér.
Gering 6. bak (nr. 25b). – Das sprichwort: berr er hverr á bakinu nema sér broður eigi (Grett. c. 82, 13) steht auch Njála c. 152, 5. Vgl. Saxo (ed. Holder) 13519: nudum habere tergum fraternitatis inopem; Peder Låle nr. 395: fraternitatis orbatus est pro nudo reputatus (bar ær brodherløss man).
Saxo (Kallstenius) 20. Frändskap. 17. nudum habere tergum fraternitatis inopem, referebat, s. 13519. – Bar er broderløs Bag, Vedel s. 8911. Se vidare D n:r 395 med komm., Rosenberg a. a. II s. 601 not, Gering Ark 32 s. 6 och JR II n:r 169 (s. 19).
TPMA 2. 128. BRUDER/frère/brother 1. Ein Bruder ist wertvoll und von grossem Nutzen 1.3. Wer keinen Bruder hat, ist nackt (ungeschützt) Mlat. 9 Nudum habere tergum fraternitatis inopem, referebat (scil. Ericus) Er (Ericus) rief, dass der Bruderlose einen ungeschützten Rücken habe SAXO GRAMM. 135, 19. Nord. 10.11 Berr er hverr á bakinu (NJÁLS SAGA: at baki), nema sér bróður eigi Jeder ist am Rücken nackt, ausser demjenigen, der einen Bruder hat GRETTIS SAGA 82, 13 (= JÓNSSON, ARKIV 25. GERING S. 6. JÓNSSON 22). NJÁLS SAGA 152, 5. 12 Fratribus orbatus est pro nudo reputatus. – Bar ær brodherløss man Jemand, der seiner Brüder beraubt ist, wird als nackt angesehen. – Ein bruderloser Mann ist nackt LÅLE 395. Variiert: 13 Opt kømr mér Mána brúþar (H.s.: bjarnar2) Í byrvind Brœþraleyse; Hyggjomk umb, Es hildr þróask Oft kommt mir der Mangel an Brüdern in den Sinn (wörtl.: in den Fahrtwind der Mondbraut [des Mondbären]); ich denke darüber nach, wenn der Kampflärm anschwillt EGILL, SONATORREK 13, 1 (→EGILS SAGA S. 305).
ÍF XII. 152. 437. Hann spurði, hvat Kári ætlaðisk þá fyrir. Hann segir, at hann ætlaði at fara utan eptir þeim ok sitja svá at þeim at drepa þá, ef hann náir. Ásgrímr sagði, at hann væri engum manni líkr fyrir hreysti sakir. Þar var hann nökkurar nætr.
CSI III. 152. Asgrim Ellida-Grimsson comments on Kari’s display of character in planning to go abroad seeking vengeance on the exiled Burners:
208. He asked what Kari had planned next, and Kari said that he planned to go abroad after the others and track them down and kill them, if he could. Asgrim said that there was no man like him for bravery. He stayed there for a few nights.
KG 152. 872.
ASB 13. 152. 398. 13.
ÍF XII. 155. 444. Sigurðr jarl svaraði: “Engum manni er Kári líkr at hvatleik sínum.”
CSI III. 155. Earl Sigurd to King Sigtrygg after Kari has killed Gunnar Lambason in Orkney:
211. Earl Sigurd answered, “There’s no man like Kari for bravery.”
KG 155. 883.
ASB 13. 155. 405. 10.
ÍF XII. 157. 451. Jarl segir: “Þat mun vera makligast, at allt fari saman, karl ok kýll.”1 Tók hann síðan merkit af stönginni ok kom í millum klæða sinna2 Litlu síðan var veginn Ámundi hvíti.3 Þá var ok jarl skotinn spjóti í gegnum.4 1kýll: poki. Í fornritum er einnig stundum sagt: karl ok kýr (svo Kh). 2rá þessu er sagt svo í Þorsteins s. Síðu-Hallssonar (2. kap.): “Þar fellu þrír merkismenn jarls, ok þá bað jarl Þorstein bera merkit. Þorstein mælti: “ber sjálfr krák þinn, jarl!” Þá mælti einn maðr: “Vel gerðir þú, Þorsteinn, því at af því hefi ek misst þrjá sonu mína.” Jarl tók merkit af stönginni ok lét koma milli klæða sér ok barðisk þá alldjarfliga.” – Orðið krákr lýtur að því, að Sigurður jarl átti merki, orið af Eðnu, móður hans, og var hrafnsmynd í merkinu, sjá Orkn. s., 11. kap. Í sömu heimild er vikið að því, að í Brjánsorustu varð enginn til að bera hrafnsmerkið, og bar jarl það sjálfur (12. kap.). – Ýmsir aðrir víkingaforingjar höfðu hrafnsmerki, sjá Wright: Cultivation of Saga in Anglo-Saxon England 125-27; Anne Holtsmark, Maal og minne 1939, 94. 3Ámundi hvíti er hvergi nefndur nema hér. Geta má þess, að í “Landvörn Íra” segir, að fallið hafi í Brjánsbardaga Amond Mac Duibginn (Ámundur Svarthöfðason), konungur í Veðrafirði á Írlandi. 4Frá þeim atvikum, sem urðu, áður en Signurður jarl var drepinn, segir Þorsteins s. Síðu-Hallssonar nánar. Falls hans í Brjánsbardaga er líka getið í Orkn. s. “Landvörn Íra” segir, að Margaður Brjánsson hafi barizt við Sigurð jarl og höggvið af honum höfuðið, en þess er vert að geta, að ekki er að ætla á afrek þau, sem Margaði eru eignuð í því riti (sbr. J. Ryan, fyrrgr. rit 40).
CSI III. 157. At the Battle of Clontarf Earl Sigurd takes the battle banner himself when his men refuse to for the danger this entails:
214. The earl said, “Then it’s best that the beggar and his bag go together,” and he took the banner off the pole and stuck it between his clothes. A little later, Amundi the White was killed. Then the earl was pierced through by the spear.
KG 157. 895.
ASB 13. 157. 411. 16. 1.2. at – kyll, “dass der (bettelnde) alte sein sack bei einander sind”, eine allitt. sprichwörtliche redensart.
TPMA 9. 407. SACK/sac/sack 10. Vereinzelt Nord. 72 Þat mun vera makligast, at fari allt saman karl ok kýll Das wird das Angemessenste sein, dass alles zusammenbleibe, der (bettelnde) alte Mann und der Sack NJÁLS SAGA 157, 16 (vgl. RIND 3.1.).
ÍF XII. 157. 452. Hrafn inn rauði var eltr út á á nökkura ok þóttisk þar sjá helvíti í niðri, ok þótti honum djöflar vilja draga sik til. Hann mælti þá: “Runnit hefir hundr þinn, Pétr postoli, tysvar til Róms ok mundi renna it þriðja sinn, ef þú leyfðir.”4 Þá létu djöflar hann lausan, ok komsk hann þá yfir ána. 4Hrafn rauði heitir pílagrímsferð til Rómaborgar. Með orðunum hundr þinn á hann við sjálfan sig; er það biblíumál (sbr. I Sam. 24: 15; II Kon. 8: 13 o. fl. ritningarstaði); það kemur og fyrir í bréfum til Austurlandakonunga frá undermönnum þeirra (sjá Zeitschr. f. alttestamentl. Wissenschaft XV, 129; Curt Lindhagen: The Servant Motif, Uppsala 1950, 16 o. áfr.).
CSI III. 157. Hrafn the Red responds to his vision of Hell at the Battle of Contarf:
214. Hrafn the Red was chased out into a river and there he thought he saw Hell down below and devils trying to drag him down to them. He spoke: “This dog of yours has run twice to Rome, Apostle Peter, and would run there a third time if you let him.” Then the devils turned him loose, and he got across the river.
KG 157. 896.
ASB 13. 157. 411. 20.-21.
ÍF XII. 157. 457. Vísa 6. “Vindum, vindum/vef darraðar,/þar er vé vaða/vígra manna!/Látum eigi/líf hans farask,/eigu valkyrjur/vals of kosti.” 6. vísa. vé: gunnfánar; vaða ?: áfram; – vals X, Gaµ; vígs Mga; of eftir Kh; um hin hdrr. (sama 74).
CSI III. 157. In Darradarljoth, following the Battle of Clontarf:
216. Verse 6. We wind and wind/the web of spears,/there where the banners/of bold men go forth;/we must not let/his life be lost – /valkyries decide/who dies or lives.
KG 157. 900.
ASB 13. 147. 415-6. 29. 27. Str. 27 (6). Wir winden, wir winden das gewebe Odins, wo die banner der kampftüchtigen männer vorwärts dringen. Lasst uns sein leben beschirmen; die walküren (wir) bestimmen, wer fallen soll.” vé, vielleicht denkt der dichter an das rabenbanner Sigurd jarls.
Return to Concordance.