Proverbs and proverbial materials in Fóstbrœðra saga.
Editions used. Vestfirðinga sögur. Gísla saga Súrssonar. Fóstbrœðra saga. Þáttr Þormóðar. Hávarðar saga Ísfirðings. Auðunar þáttr vestfirzka. Þorvarðar þáttr krákunefs. Björn K. Þórólfsson og Guðni Jónsson gafu út. Íslenzk fornrit. VI. Reykjavík, 1943.
Others.
Translations used. , The Complete Sagas of Icelanders, ed. Viðar Hreinsson. Reykjavík, 1997. 5 vols. Vol. VI, pp. .
Others.
ÍF MS details
M: Möðruvallabók, AM 132, fol. (og afrit af henni í AM 566b, 4to, og Ny kgl. saml. 1149, fol.), prentuð sem aðaltexti, meðan til vinnst.
H: Hauksbók, AM 544, 4to, prentuð sem aukatexti, meðan hún og M fara saman, en aðaltexti, eftir að M þrýtur.
F: Flateyjarbók, Gl. kgl. saml, 1005, fol. Eftir henni eru prentaðar í aukatexta ýmsar viðbætur, sem eru ekki í M eða H.
R: AM 142, fol., og AM 556a, 4to, afrit af glataðri skinnbók.
ÍF VI. Ch. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
[M] [121-126] [137-------------------------162]
[M copies][121-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------222]
[H] [172-------------------------------------------------------------------------------------276]
[F] [121--------------------------[+149-52]-[+156-7]-------------[+189-91]------------------------------------------------------------------[+251-4]276]
[R] Shares Þorbjörg-Grettir episode with M, Ch. 1, pp. 121-2.
Editorial comment. The text contains about 33, 000 words. See also Applications 13. Proverbial Allusions in Sverris saga and in Fóstbrœðra saga: Some Considerations. and accompanying Handout.
ÍF VI. 1. 122. [M,R] Þorbjörg mælti: "Eigi mun hann nú at sinni af lífi tekinn, ef ek má ráða."
ÍF VI. 1. 122. [M,R] Þeir segja: “Hafa muntu ríki til þess, at hann sé eigi af lífi tekinn, hvárt sem þat er rétt eða rangt.”
CSI II. 1. The farmers, resigned to Þorbjörg’s use of her power to save Grettir from them:
330. “Right or wrong, you have the power to prevent him from being executed.”
ÍM 268. RÍKUR Jafnan segir enn ríkri ráð. M ríkur: voldugur Ríkari verður að ráða. FJ Hinn ríkari verður ráð að segja. E
FJ Proverb word 334. Page 181. ríkr (jfr heima) – jafnan segir enn ríkri ráð Mhk 23; jfr Eirspennill 47. ‘Altid er det den mægtigste (af to), der giver råd (כ: med myndighed), hvis ikke segja ráð her er en blot omskrivning for ráða ‘råde’. Det samma findes i prosa således: hinn ríkari verðr at segja Clár 15 (247). Sammen hængen her taler bestemt for den sidst anførte opfattelse. = GJ: Ríkari verðr (hlýtr) að ráða.
TPMA 4. 460. GEWALT/pouvoir (subts./power 1. Der Mächtigere entscheidet (setzt seinen Willen durch) Nord. 1 En sá réð, Es ríkri vas Aber derjenige entschied, der mächtiger war SÓLARLJÓÐ 36, 4 (= GERING S. 11). 2 Jafnan segir enn ríkri ráð Immer sagt der Mächtigere, was zu tun ist (wörtl.: die Beschlüsse) MÁLSHÁTTAKVÆÐI 23, 1 (= JÓNSSON, ARKIV 334. JÓNSSON 137). 3 Stare penes libitum satagit vis celsa quiritum. – Ee wil waaldh sijn wiliæ haffwæ Die hohe Gewalt der Quiriten will bei ihrer Willkür verharren. – Gewalt will immer ihren Willen haben LÅLE 1017. 4 Hinn ríkari verðr ráð at segja Der Mächtigere kann sagen, was zu tun ist (wörtl.: den Beschluss) CLÁRI SAGA 15, 5 (= JÓNSSON, ARKIV 334).
Ed. note. Proverbial allusion, as 3. 126, below. And see Þorgeir's protection of the thief, Veglágr, 13. 188.
ÍF VI. 1. 121-2. [M,R] . . . þá váru þðr gjafar þann veg, at margir menn myndi sitt fé eigi laust láta fyrir honum, ef þeim sýndisk eigi troll fyrir durum.
ÍM 333. TRÖLL Oft sýnast tröll fyrir dyrum standa. 3249
Ed. note. See below, 9. 161.
ÍF VI. 3. 126. Hávarr segir: “Ráða muntu því, Vermundr, at vér munum ráðask í brott ór Ísafirði með fé várt, . . .”
CSI II. 3. Hávarr responds to Vermund’s sentence that he must remove his family from Ísafjörðr:
332. Havar said, “Vermund, you have the power to make me leave Isafjord with all my belongings, . . .”
ÍM 268. RÍKUR Jafnan segir enn ríkri ráð. M ríkur: voldugur Ríkari verður að ráða. FJ Hinn ríkari verður ráð að segja. E
FJ Proverb word 334. Page 181. ríkr (jfr heima) – jafnan segir enn ríkri ráð Mhk 23; jfr Eirspennill 47. ‘Altid er det den mægtigste (af to), der giver råd (?: med myndighed), hvis ikke segja ráð her er en blot omskrivning for ráða ‘råde’. Det samma findes i prosa således: hinn ríkari verðr at segja Clár 15 (247). Sammen hængen her taler bestemt for den sidst anførte opfattelse. = GJ: Ríkari verðr (hlýtr) að ráða.
TPMA 4. 460. GEWALT/pouvoir (subts./power 1. Der Mächtigere entscheidet (setzt seinen Willen durch) Nord. 1 En sá réð, Es ríkri vas Aber derjenige entschied, der mächtiger war SÓLARLJÓÐ 36, 4 (= GERING S. 11). 2 Jafnan segir enn ríkri ráð Immer sagt der Mächtigere, was zu tun ist (wörtl.: die Beschlüsse) MÁLSHÁTTAKVÆÐI 23, 1 (= JÓNSSON, ARKIV 334. JÓNSSON 137). 3 Stare penes libitum satagit vis celsa quiritum. – Ee wil waaldh sijn wiliæ haffwæ Die hohe Gewalt der Quiriten will bei ihrer Willkür verharren. – Gewalt will immer ihren Willen haben LÅLE 1017. 4 Hinn ríkari verðr ráð at segja Der Mächtigere kann sagen, was zu tun ist (wörtl.: den Beschluss) CLÁRI SAGA 15, 5 (= JÓNSSON, ARKIV 334).
Ed. note. Proverbial allusion, as 1. 122, above. And see Þorgeir's protection of the thief, Veglágr, 13. 188. See Clári saga, ed. Gustaf Cederschiöld. Altnordische saga-bibliothek, 12. Halle a. S. 1907, 15. 47. 5. En hversu sem þær tala hér um langt, ferr enn sem fyrr, at "hinn ríkari verðr ráð at segja"; ok gengr jungrú Tecla enn með sinni fylgð niðr at landtjaldinu.
ÍF VI. 3. 128. Þorgeirr átti øxi breiða, stundar mikla sköfnungsøxi;2 hon var snarpegg ok hvöss, ok fekk mörgum manni øxin náttverð.3 2sköfnungsøx: þunnslegin breiðøxi úf fægðu járni eða stáli, af sköfnungr: fægt, gljáandi járn, einnig eiginnafn á sverði, sbr. skafin sverð, sköfnum bröndum. 3Hér er blandað saman tveimur orðatiltækjum: að fá manni náttból (þannig t. d. bls. 147) og hrafni eða erni náttverð, sem er algeng mynd í orustulýsingum skáldanna.
Ed. note. See Egils saga, ÍF II. 81. 280. And see below, 12. 180 and 24. 267-8.
ÍF VI. 3. 129. Húskarlinn mælti: "Gakk inn þú; heimul mun þér gisting." Þorgeirr segir: "Eigi þigg ek gisting at þrælum; mæl þú, at Jöður gangi út."2 2Mönnum, er miklir voru borði, fanns sér ekki samboðið að þiggja gisting af þrælum, sjá nánara um það Ísl. fornrit III, 28.
CSI II. 3. Þorgeirr uses heroic rhetoric to induce Jöður to come to the door, so he can kill him:
333. The farmhand said, "Come in. You may stay the night if you are so disposed." Thorgeir said, "I accept no offer of lodging from a slave. Go tell Jod to come out."
ÍF VI. 3. 133. . . .ok hann var svá øruggr í öllum mannraunum sem it óarga dýr.1 1כ: ljón.
ÍF VI. 3. 133. Ok af því at allir góðir hlutir eru af guði görvir, þá er øruggleikr af guði görr ok gefinn í brjóst hvötum drengjum ok þar með sjálfræði at hafa til þess, er þeir vilja, góðs eða ills, því at Kristr hefir kristna menn sonu sína gört,2 en eigi þræla, en þat mun hann hverjum gjalda, sem til vinnr. Þorgeirr hafðisk þá við ýmisst á Reykjahólum eða vestr í Ísafirði. 2kristna – gört: mennina skapat ok gört þá sína tilœskingarsonu F.
CSI II. 3. Narrative comment on the still young Þorgeir’s courageous vengeance on Jöðurr Klængsson for his father’s death:
336. And as all good things come from God, so too does steadfastness, and it is given unto all bold men together with a free will that they may themselves choose whether they do good or evil. Thus Jesus Christ has made Christians his sons and not his slaves, so that he might reward all according to their deeds. Thorgeir spent his time either at Reykjaholar or at Isafjord in the west country.
ÍF VI. 3. 135. . . . reyndu Ránar dœtr drengina ok buðu þeim sín faðmlög.
ÍF VI. 3. 135. Þeir sögðu: “Margir menn munu þat mæla, at þat sé mjök glíkt, ok mun þó skipta nökkuru, hverir um rœða.” Sigrfljóð svarar: “Vera má, at þat sé.”
CSI II. 3. Þorgeirr and Þórmóðr respond with heroic rhetoric to Sigrfljóð's questioning them as to why they have come to visit:
337. “I have heard of you,” she said, “but I have never seen you before. What has brought you here today, fair weather or fair friends?” They replied, “Many would say that there’s not much difference between the two, but there again that depends on who’s talking.” Sigurfljod answered, “That may well be true.”
ÍF VI. 3. 136. . . . gó elris hundr alla þá nótt óþrotnum kjöptum ok tögg allar jarðir með grimmum kulðatönnum.2 2elris (af elri, hvk.: viðartegund) hundr er kenning: skelfir viðar, þ. e. vindur, stormur. – tögg er gömul þát. af tyggja.
ÍF VI. 3. 136. . . . gó elris hundr alla þá nótt óþrotnum kjöptum ok tögg allar jarðir með grimmum kulðatönnum.2 2elris (af elri, hvk.: viðartegund) hundr er kenning: skelfir viðar, þ. e. vindur, stormur. – tögg er gömul þát. af tyggja.
ÍF VI. 4. 137. Hon mælti: “At því kømr nú, sem mælt er, at spyrja er bezt til váligra þegna.”3 3váligr: illur, vondur, þ. e.: bezt er að þekkja illa þegna einungis af afspurn, sbr. Ísl. fornrit III, 18. [Ref: Hœnsa-Þóris saga, ÍF III. 6. 18. See note there.]
CSI II. 4. Sigrfljóð, egging Þorgeirr and Þórmóðr on to kill Ingólfr and his son, Þorbrandr:
338. She said, “‘Best to know bad company by report alone’, as the saying has it. You think yourselves great fighting men while you bully crofters, but you grow fearful when a real test of manhood is before you.”
FJ Proverb word 384. Page 188. spyrja . . . spyrja mun þér bezt þykkja við hann at eiga Grett 133 (Boer 211). ´Du vil synes bedst at have med ham at göre kun ved efterspörsel (ved at høre om ham), d. v. s. det vil synes dig bedst ikke at have andet kendskab til ham end det man får ved at høre om vedkommende´. Af samme betydning og oprindeligere er: spyrja er bezt til váligra þegna Isls II 142, Fbr 15. ‘Det er bedst kun at høre om skadelige mænd’.
ÍM 307. SPYRJA Spyrja er bezt til válegra þegna. Fóstbr. 4. kap. o. v. Þ. e.: Bezt er að hafa spurnir einar af vondum mönnum. Spyrja mun þér bezt þykja við hann að eiga. Grettis. s. 59. kap.
TPMA 6. 191-2. HÖREN/entendre, écouter/to hear, to listen 3. Hörensagen 3.4. Die Bösen kennt man am besten nur vom Hörensagen Nord. 132 At þui kemr nu sem mælt er, at spyria er bezt til valigra þegna Es kommt nun dazu, wie das Sprichwort sagt, dass es am besten ist, von ruchlosen Gesellen nur zu hören FÓSTBRŒÐRA SAGA 23, 21 (= JÓNSSON, ARKIV 384). 133 Fregna eigum langt til gafa Von Spitzbuben hört man am liebsten nur aus weiter Ferne (?)3 MÁLSHÁTTAKVÆÐI 6, 2 (= GERING 45). 134 Satt er þat, er mælt er, at spyrja er bezt til váligra þegna Es stimmt, was das Sprichwort sagt, dass es am besten ist, von ruchlosen Gesellen nur zu hören HŒNSA-ÞÓRIS SAGA 6 S. 18 (= JÓNSSON, ARKIV 384. JÓNSSON 157). 135 Spyria mun þé bezt þykkja við hann at eiga Es wird für dich das beste sein, wenn du ihn nur durch Hörensagen kennenlernst GRETTIS SAGA 59, 3 (= JÓNSSON, ARKIV 384. JÓNSSON 157). Vgl. SCHLECHT 288. 3Übers. nach GERING. Vgl. CLEASBY 186 b s.v. gafi; Möbius in ZFDPH, Erg.bd., 1874, 65; FRITZNER I, 536.
ÍF VI. 4. 138. ". . . en ek hygg, Þorgeirr, at þú neytir fyrr dagverðar á spjóti mínu en á fénu."
Ed. note. See above 3. 128. for note.
ÍF VI. 4. 138. Þorgeirr segir: “Ek em berdreymr, sem ek á kyn til, ok hefir mik einkar ófýrliga dreymt um mik, en allrýrligt um þik, ok mun þat eptir ganga, sem mik hefir um þik dreymt, ok mun Hel, húsfreyja þín, leggja þik sér í faðm, ok muntu svá láta fé þitt allt, því at firnum nýtr þess, er firnum fær.”2 2Gamall og góður málsháttur, þ. e. illur fengur illa forgengur.
CSI II. 4.
338. Thorgeir said, "Like others in my family, I can prophesy from my dreams and I have dreamt a good deal about myself, but very little about you. But what I have dreamt will happen – your Lady Hel will embrace you and all your property will become forfeit. Ill-begotten gains never come to any good."
FJ Proverb word 293. Page 175. njóta – firnum nýtr þess, er firnum fær Fbr 16. ‘På en uhørt måde nydes det som erhværves på en uhørt måde’. Også hos GJ (fyrnum . .).
ÍM 241. NJÓTA Firnum nýtru þess er firnum fær. Fóstbr. 4. kap. firnum: með ósköpum
TPMA 4. 480. GEWINN/gain/profit 6. Ungerechter und übler Gewinn 6.1. Übler und ungerechter Gewinn geht übel dahin (wird übel verbraucht, hat ein übles Ende)11 Nord. 132 Þvi at firnum nytr þess er firnum fær Denn auf üble Weise geniesst man das, was man auf üble Weise gewinnt FÓSTBRŒÐRA SAGA 26, 5 (= JÓNSSON, ARKIV 293. JÓNSSON 124). 133 Res male quesita sepe recedit ita. – Thet man meth syndh faar thet meth sorghen gaar Auf üble Weise erworbenes Gut geht oft ebenso weg. – Was man mit Sünde gewinnt, das geht mit Sorgen weg LÅLE 934.
ÍF VI. 5. 139. Verse 3. Aldrspelli kveðk ollu/Ingólfs sonar – þingat/frétt es víg, sem vættik –/vald hó[*]-Sleipnis tjalda;/fell fyr frœknum stilli/– fjörtjón vas þat ljóna,/lítt vas þat til þrætu –/Þórbrandr drasils vandar. 3. vísa. Kveðk vald tjalda hó[*]-Sleipnis (a) ollu (b) aldrspelli (c) Ingólfs sonar; frétt es víg þingat (d), sem vættik; Þórbrandr fell fyr frœknum stilli vandar drasils (e); þat vas fjörtjón ljóna (f); lítt vas þat til þrætu. (a) hó-Sleipnir (sbr. hó[*]dýr í skipskenningu og hó[*]feti um hest) tjalda: skip, sbr. drasill tjalda hjá Sighvati skáldi; valdr skips: stýrimaður, sæfari (כ: Þorgeir); – b) ollu er nafnháttur þátíðar: hafa valdið; – c) aldrspell: aldurtjón, fjörtjón, dauði; – d) þingat: þangað (óvíst hvert); – e) vandar (stafs, siglutrés) drasill (hestur): skip, stillir skips: skipstjórnarmaður, farmaður (כ: Þorgeir); – f) ljónar (eldra ljóðnar, sbr. lýður): menn. Ég segi Þorgeir hafa valdið dauða (Þorbrands) Ingólfs sonar; ég ætla, að víg hans hafi frétzt þangað; Þorbrandur fell fyrir hinum frækna Þorgeiri: sú viðureign varð (fleiri) mönnum að fjörtjóni; um það varð ekki deilt (eða: það sat ekki við orðin tóm.)
CSI II. 5.
339. Verse 3: actions speak louder than words
ÍF VI. 5. 139. Hon mælti: "Vel hafi þér heiman gengit, ok hagligan hafi þér haft hvalskurðinn, rekit ok vel margra manna harma ok sneypu ok svívirðu."
CSI II. 5.
339. "You have . . . cut a good piece of flesh from the whale"
ÍF VI. 5. 141-2. Þeir fara norðr á Strandir, hafask þar við um sumarit. Verðr þeim gott til fjár ok fangs, hafa þeir þat af hverjum manni, sem þeir kveðja; váru allir við þá hræddir sem fénaðr við león, þá er hann kømr í þeira flokk.
CSI II. 5. The sworn brothers encroach aggressively and unrestrainedly on Vermund’s territory:
340. They had whatever they desired of the locals, all of whom were as frightened as lambs are of the lion when it prowls among them.
ÍF VI. 6. 143. Þá drap stall ór hjarta hans,5 . . . 5כ: missti hann kjarkin, féll honum allur ketill í eld (eldra virðist: hjarta drepr stall).
ÍF VI. 6. 144. Þá kømr œðra í brjóst Þorkatli, ok dattaði hjarta hans við.2 dattaði – við: klappaði um hans hjarta, svá at dattaði við F. – datta (sbr. detta): slá (um hjartað), כ: fékk hann hjartslátt, varð honum bilt við.
ÍF VI. 6. 144. Hann tekr borð ok setr fyrir Butralda. “Skammr er skutill minn,”5 segir Þorkell, “ok gakk þú hingat, Þorgeirr, ok sit hjá Butralda.” 5skutill: borð, ?: smálegt er borðhald mitt.
CSI II. 6. Þorkell tried to excuse his stingy hospitality to the mutually inimacal fighters, Þorgeirr and Butraldi:
341. He took a table and placed it in front of Butraldi. "I don´t have much to offer," said Thorkel, "but come, Thorgeir, sit here beside Butraldi."
FJ Proverb word 371. Page 186. skutill – skammr er skutill minn Fbr 20. ‘Kort (Lille) er mit (mad)bord’. Efter sammenhængen synes denne betydning at måtte være den rette.
ÍF VI. 6. 145. Hvárrgi þeira vildi deila við annan kníf né kjötstykki.2 2Þetta er orðalag gamalla griðaformála, sbr. Heiðarvíga s., 33. kap.: “Vér skulum deila kníf ok kjötstykki ok alla hluti vár í milli sem frændr en eigi fjándr" (Borgf. s., 312). – deila: skipta, nota sameiginlega. [Ref: Heiðarvíga saga, ÍF III. 33. 312.]
TPMA 8. 210. MESSER/couteau/knife 11. Redensarten und Vergleiche 11.4. Messer und Fleisch zusammen haben1 Nord. 24 Huargi þeira villdi deila við annan knif nie keytstycki Keiner von ihnen beiden wollte mit dem andern Messer und Fleichstück teilen FÓSTBRŒÐRA SAGA 35, 6. 25 Skolum eiga saman kníf ok kiötstykci Wir sollen Messer und Fleischstück zusammen haben MÁGUS SAGA 14 S. 26, 46. 1Die Rda. bedeutet: enge Gemeinschaft haben mit jmdm. Weitere Zeugnisse und Literaturhinweise bei FRITZNER II, 309 s.v. knifr.
ÍF VI. 6. 147. Forunautar Butralda þora eigi at hefna hans né ráða á Þorgeir, því at þeim þótti illt at eiga náttból undir vápnum Þorgeirs.
Ed. note. See above, 3. 128. for note.
ÍF VI. 7. 148. Þorgils svarar: “Vel er þat mælt; hafi hverr þat, sem skorit hefir.”
CSI II. 7.
ÍM 127. HAFA Hafa skal, meðan halda má.
ÍF VI. 7. 149-50. [M, R] Þeir Þorgeirr ok Þormóðr váru þat sumar í Ströndum, ok váru þar allir menn hræddir við þá, ok gengu þeir einir yfir allt sem lok yfir akra.1 1lok: illgresi (sennilegasta þýðingin, sbr. Torp undir orðinu lok). Þannig er talsháttur þessi jafnan að fornu, en í nútíðarmáli er hann alla jafnan afbakaður: fara sem logi yfir akur. [Absent from F, which narrates the episode differently from M and R.]
CSI II. 7.
FJ proverb word 261. Page 110. a) lok – . . . b) Et andet ord er det lok, der findes i: ganga (yfir) sem lok yfir akra Fbr 24, Fas II 19 (Icels I 2), Griplur III 7. ‘At gå over (כ: grassere) som “lok” over marker’. Dette lok findes allevegne uden varianter og betegner et slags ugræs (ukrudt); jfr Schlyter Glossar s. 402. I Griplur findes var. loki, som er urigtig.
ÍO II. 25. FARA EINS OG (SEM) LOGI YFIR AKUR "dreifast hratt, fara hratt (venjulega um e-ð, sem veldur tjóni)". Þetta er algengast afbrigði orðtaksins nú. Frá 18. öld er kunnugt ganga eins og logi yfir akur: börnin gengu eins og logi yfir akur ok uppólust í vömmum og skömmum. CAMPESIÐ 145 (OB). Dæmi frá 19. öld: Hann gengur eins og logi yfir akra (GJ 133 (OB)) – Flugufregnin, sendimær Seifs, fór á meðal þeirra sem logi í sinu (IL 28 (OB)) – Félagið hefir breiðzt út, eins og logi rennur yfir akur. SKÍRN 1894, 91 (OB). Orðtakið mun vera runnið frá hinu forna orðtaki ganga sem lok yfir akra, sbr. t. d.: ok gengu þeir einir yfir allt sem lok yfir akra. ÍF VI, 149-50. Talið hefir verið, að lok tákni hér "illgresi".
Fritzner. lok, n. som det synes et Slags Væxt, der har sit egentlige Hjem i Skoven, men ogsaa kan trænge sig ind og sprede sig over Ager og Eng til Skade for, til Un- derkuelse, Fortrængsel af de der hjemme- hørende Væxter (gsv. lok, luk Schlyter 401 b; Bregne? jvf Aasen 45746); allt folk féll þar eðr flýði, en Nórr ok hans menn géngu yfir sem lok yfir akra Flat. I, 2204 ( Orkn. 224); vóru þar allir menn hræddir við þá, ok géngu þeir einir yfir allt sem lok yfir akra Fbr. 248.
Ed. note. See also FAS II. Fundin Noregr p. 89. Þar var safnaðr fyrir þeim, ok réðu þeir þegar til bardaga við Nór, ok fór þeira skipti eftir vana, allt fólk fell þar eða flýði, en Nórr ok hans menn gengu yfir sem lok yfir akra.
ÍF VI. 7. 150. Þormóðr svarar: "Finnask munu þeir menn, ef at er leitat, er eigi eru minni kappar en vit erum." [F]: 150. Þormóðr mælti: "Finnask ætla ek munu, ef víða er leitat."
CSI II. 7.
TPMA 12. 326. WAGEN (Vb.) /oser/to dare 5. Verschiedenes Nord. 190, 191 Þá hann þat (FÁFNISMÁL: Þá þat) finnr, er með frœknom (FÁFNISMÁL: fleirom) kømr, At engi er einna hvatastr Dann merkt er, wenn er auf kühne (andere) Männer trifft, dass keiner der Allertapferste ist8 HÁVAMÁL 64,4 (=JÓNSSON, ARKIV 192. JÓNSSON 80). FÁFNISMÁL 17, 4 (= JÓNSSON, ARKIV 192). 192 Hyggz vætr hvatr fyrir! Der Kühne sorgt sich nicht um sich LOKASENNA 15,6 (= JÓNSSON, ARKIV 192. JÓNSSON 80).
Ed. note. A proverbial allusion. See Völsunga saga, FSN I. 18. 153. Sigurðr mælti: “Sá ægishjálmr, er þú sagðir frá, gefr fám sigr, því at hverr sá, er með mörgum kemr, má þat finna eitthvert sinn, at engi er einna hvatastr.” Byock, 18. 64. “This helm of terror you speak of gives victory to few, because each man who finds himself in company with many others must at one time discover that no one is the boldest of all.” Alludes to Hávamál 64. “ Ríki sitt/ scyli ráðsnotra hverr/ í hófi hafa;/ þá hann þat finnr,/ er með frœcnom kømr,/ at engi er einna hvatastr.” Larrington, 64. “Every man wise in counsel/ should use his power in moderation;/ for when he mingles with warriors he finds out/ that no one is boldest of all.” Völsunga saga FSN I. 18. 153, Morkinskinna FJ 64. 396. Mágus saga ch. 1. Hrólfs saga kraka FSN I. 37. 71.
ÍF VI. 7. 151. . . . en Þorgeir hafðisk við á Ströndum um sumarit ok var mörgum manni andvaragestr.
CSI II. 7. 344. Thorgeir stayed on at Strandir for the summer and remained a threat to many.
ÍF VI. 8. 154. Nú lætr hann sem hann viti eigi, hefir af augabragð,3 hvert maðrinn ríðr, . . . 3כ: hefir auga með, lítur eftir.
ÍF VI. 8. 155. Þorgeirr mælti: "Ek vil þessu ráða, at þú ríðir eigi lengra at sinni."
ÍF VI. 8. 157. [F]. Þorgeirr svarar: “Eigi hafði hann nökkurar sakar til móts við mik, en hitt var satt, at ek mátta eigi við bindask, er hann stóð svá vel til höggsins.” “Þat mun sýnask í því, “ sagði Þorgils, “at þú munt óhandlatr reynask, en bœtt höfum vit nú víg þessi.” Síðan ríða þeir allir saman til skipsins.
CSI II. 8. Exchange between Þorgeirr and Þorgils after the former rather whimsically beheaded a shepherd:
347. “If you want to know the truth, I couldn’t resist the temptation--he was so well poised for the blow.” “One can see from this,” said Thorgils, “that your hands will never be idle. We have already paid compensation for the man’s life.” And they all rode together to the ship.
ÍF VI. 8. 157. [F]. "Þat mun sýnask í því," sagði Þorgísl, "at þú munt óhandlatr reynask, en bœtt höfum vit víg þessi."
ÍF VI. 8. 158. Hann fœrði brún á nef við kvámu Þorgeirs,1 ok sýndisk þeim nakkvat vandræði vera, at þeir sé samskipa við þat skaplyndi, sem hvárr þeira hafði. 1Hann – Þorgeirs: Hann lét illa við Þorgeiri. Austmenn finna skjótt, at Gauti var óþokki mikill á kvámu Þorgeirs F.
CSI II. 7. 347. He grimaced with anger when he saw Thorgeir arrive, and both men saw that being aboard the same vessel was bound to be difficult on account of their temperaments.
Hollander. 8. 109. He knit his brows as soon as he saw Thorgeir, and the men thought it might be rather dangerous business to have two men aboard with such dispositions as both of them had.
ÍF VI. 8. 158. Hann fœrði brún á nef við kvámu Þorgeirs,1 ok sýndisk þeim nakkvat vandræði vera, at þeir sé samskipa við þat skaplyndi, sem hvárr þeira hafði. 1Hann – Þorgeirs: Hann lét illa við Þorgeiri. Austmenn finna skjótt, at Gauti var óþokki mikill á kvámu Þorgeirs F.
CSI II. 7. 347. He grimaced with anger when he saw Thorgeir arrive, and both men saw that being aboard the same vessel was bound to be difficult on account of their temperaments.
Hollander. 8. 109. He knit his brows as soon as he saw Thorgeir, and the men thought it might be rather dangerous business to have two men aboard with such dispositions as both of them had.
ÍF VI. 8. 158. "Vel má ek nýta at vera samskipa við Gaut, hversu síða brún sem hann setr."
ÍF VI. 8. 158-9. Þorgeirr mælti: “Þat er sýnna, ef vér verjumsk vel, at vér fáim nökkurum mönnum œrinn náttverð,5 áðr vér erum drepnir, ok er þá hæft nökkut í várri vörn.”1 5Sjá um þetta orðatiltæki bls. 128. 1כ: dugur, veigur í vörn vorri.
Ed. note. See above, 3. 128. and 6. 147., and below 12. 180. and 24. 267-8.
ÍF VI. 8. 159. Síðan sjá þeir fjölmenni mikit á land upp ok mörg spjót, sem á skóg sæi.2 2Um þetta orðatiltæki sbr. Borgf. s. form. bls. cxl. [Ref. Heiðarvíga saga, ÍF III. 31. 307. And note in Formáli, cxl.]
ÍF VI. 9. 161. Ok er Gríma vissi þær umrœðr, þá kom Gríma at máli við Þormóð eitthvert sinn ok tekr svá til orðs: “Þat er orðtak mjök margra manna, Þormóðr, at þú fíflir Þórdísi, dóttur mína, ok er mér þat lítt at skapi, at hon hljóti orð af þér; eigi fyrir því, at henni sé varboðit, þar sem þú ert, heldr fyrir þá sök, at vera kann, at þeir menn, er til hafa görzk at biðja hennar, ef þeir vissi, at þú ert nökkut riðinn við hennar mál – má vera, at þeim sýnisk troll standa fyrir durum, þar sem þú ert. Nú ef þú vill biðja hennar, þá mun ek gefa þér hana.”
CSI II. 9. PP and PA--see ÍM 333.
349. “I’m not saying that you would be a bad choice, it’s just that any man who might be thinking about proposing marriage to her will regard you as a troll on his doorstep.”
ÍM 333. TRÖLL Oft sýnast tröll fyrir dyrum standa. 3249
Ed. note. See above, 1. 121-122.
ÍF VI. 9. 164. Þormóðr svarar: "Opt hjó ek til hans með sverðinu, ok beit ekki heldr en ek berða hann með tálknskíði."5 5tálknskíð: hvalskíði.
ÍF VI. 9. 165. Bersi mælti: "Svá er víst; eigi er sýnt, nær þessar sneypu verðr hefnt, því at við troll er um at eiga."
ÍF VI. 11. 170. . . . hon hefir ok nökkut augubragð á honum,3 . . . 3כ: eigi sérlega fríð sýnum.
ÍF VI. 11. 172. [M] . . . en Þórdís reigðisk nökkut svá við honum ok skaut öxl við Þormóði, sem konur eru jafnan vanar, þá er þeim líkar eigi allt við karla.
ÍF VI. 11. 172. [M] Þat finnr Þormóðr skjótt ok sá þó, at hon skaut í skjálg1 augunum stundum ok sá nökkut um öxl til Þormóðar; kom honum í hug, at vera mætti svá, at dælla væri at draga, ef hállft hleypti,1 minnir hana á it forna vinfengi, hvert verit hafði. 1skjálgr, kk.: skakki, skakksýni, sbr. viðnefnið skjálgr, skjálgi (dö. skeløjet); skakk F. – skjóta augum í skjálg: líta út undan sér. 1כ: vænlegar mundi horfa, úr því að hún gæfi honum hýrt auga. – Talsháttur þessi er úr sjómannamáli og leiddur af fiskidrætti: auðveldara væri að draga flyðruna, ef hún hleypti hálft (hlypi hálfa leið á eftir færinu), sbr.: Den er let at lokke, som efter vil hoppe. [H] En er ísa lagði ok vetra tók, þá minntisk hann þess vinskapar, er honum hafði verit við Þórdísi í Ögri, ok gengr einn dag í Ögur, ok Gríma fagnaði honum blíðliga, en Þórdís skaut nökkut öxl við honum.
ÍF VI. 11. 172-3. Þat finnr Þormóðr skjótt ok sá þó, at hon skaut í skjálg1 augunum stundum ok sá nökkut um öxl til Þormóðar; kom honum í hug, at vera mætti svá, at dælla væri at draga, ef hállft hleypti,1 minnir hana á it forna vinfengi, hvert verit hafði. 1skjálgr, kk.: skakki, skakksýni, sbr. viðnefnið skjálgr, skjálgi (dö. skeløjet); skakk F. – skjóta augum í skjálg: líta út undan sér. 1כ: vænlegar mundi horfa, úr því að hún gæfi honum hýrt auga. – Talsháttur þessi er úr sjómannamáli og leiddur af fiskidrætti: auðveldara væri að draga flyðruna, ef hún hleypti hálft (hlypi hálfa leið á eftir færinu), sbr.: Den er let at lokke, som efter vil hoppe.
CSI II. 11.
FJ Proverb word 70. Page 75. draga dælla væri at draga ef hálft hleypti Fbr 38 (Flat II 153). ‘Lettere vilde det være (כ: for trækdyret) at trække (כ: vognen, slæden), hvis det (det trukne) for den ene halvdels vedkommende satte (vognen, slæden) i bevægelse’. Således lyder ordspr. og er let forståeligt; endnu lettere vilde det være, hvis der for halft stod sjalft; dette genfindes hos Aasen: “Det er lett å draga, som løyp av sjölvo seg”. Hvad der dog taler imod at antage halft for – ved fejllæsning – opstået af sjalft (si = h) er alliterationen.
ÍM 56. DRAGA Dælla væri að draga, ef hálft hleypti. Fóstbr. 11. kap. dæll: auðveldur; hálft hleypti: hlypi hálfa leið (á eftir færinn). Dælt er að draga, ef að hálfa hleypur. 3249.
TPMA 13. 392. ZIEHEN/tirer/to draw 4. Wer willig ist un mithilft, ist leicht zu ziehen Nord. 1 Kom honum i hug, at vera mœtti sva at dælla væri at draga er halft hleyfti Es kam ihm in den Sinn, dass es so sein könnte, dass es leicht zu ziehen wäre, wenn man es halb zum Laufen brächte FÓSTBRŒÐRA SAGA 71, 14 (= JÓNSSON, ARKIV 70. JÓNSSON 29). 2 De facili trahitur qui saliens sequitur. – Then ær snarth drawen ther hompper meth Mit Leichtigkeit wird der gezogen, der springend folgt. – Der ist schnell gezogen, der mithumpelt LÅLE 240. → WOLLEN 217.
ÍF VI. 11. 173-4. Ok svá sem myrkva dregr upp ór hafi ok leiðir af með litlu myrkri,3 ok kømr eptir bjart sólskin með blíðu veðri, svá dró kvæðit allan órœkðar þokka ok myrkva af hug Þórdísar, ok renndi hugarljós hennar heitu ástar gørvalla1 til Þormóðar með varmri blíðu. 3Ok svá – myrkri: Ok svá sem myrkt él dregr upp ór norðri ok fellr nökkut föl ok leiðir af með litlum vindi F, (R). 1Gørvalla er lýsingarorð í veikri beygingu og á við hugarljós: renndi (hið) gervalla hugarljós hennar heitu ástar o. s. frv.
ÍF VI. 11. 175-6. [H]. Þormóðr segir, at honum var illt í augum. Bersi mælti: “Eigi er sá heill, er í augun verkir.”
K 142. auga. 6. verker i augu (A, 39). Syge öjne smærte. Sætningen, der dog synes at kunne være et ordsprog, er muligvis kun en af skriverens talrige klager over öjensmærte.
Gering Page 6. auga (nr. 22c). – Für das sprichwort: verkir í veik augu citiert FJ nur Kålunds sammlung. Es steht mit geringer abweichung auch Fóstbr. Saga (ed. K. Gíslason) 6423 (= Flat. 2, 1552): ekki er sá heill er í augun verkir.
TPMA 1. 297. AUGE/oeil/eye 12. Kranke Augen 12.5. Verschiedenes Nord. 418 Eigi er sa heill, er i avgun verkir Derjenige, den die Augen schmerzen, ist nicht gesund FÓSTBRŒÐRA SAGA 75, 9 (= GERING S. 6. JÓNSSON 8). 419 Verker i veik augu Kranke Augen schmerzen KÅLUND 6 (= JÓNSSON, ARKIV 22. JÓNSSON 8).
TPMA 4. 439. GESUND/sain/healthy 1. Wesen, Wirkung und Bedeutung der Gesundheit 1.1. Gesundheit ist das Gegenteil von (pflegebedürftiger) Krankheit 1.1.2. Wer gesund ist, weist keine Krankheitssymptome auf Nord. 4 Eigi er sa heill, er i avgun verkir Der ist nicht gesund, welcher augenleidend ist FÓSTBRŒÐRA SAGA 75, 9 (= GERING S. 6. JÓNSSON 8). 5 Sá er eigi heill sem hugrinn veikir Der ist nicht gesund, dessen Geist krank ist HERMANNS SAGA OK JARLMANNS (→JÓNSSON, ARKIV 186 [= JÓNSSON 77]). → HAUS 28. Vgl. unten 1.2., 1.5.1.
ÍF VI. 12. 180. Þá snýr Þorgeirr at húskörlum Snorra ok sœkir þá fimliga, hlífandi með skildi, höggvandi með øxi þeiri, er vön var at fá mörgum manni náttstaðar.
CSI II. 12.
357. The Thorgeir turned to Snorri’s farmhands and attacked them with great agility, defending himself with his shield and striking at them with the axe that had bid many a man goodnight.
Ed. note. See Egils saga, ÍF II. 81. 280. And see above, 3. 128. for note, as well as below, 24. 268.
ÍF VI. 13. 187. Þorgils mælti: “Eigi er til þín eins leikr sjá görr; hafa várar kistur rannsakaðar verit, ok má þér þat, sem yfir margan gengr.”1 1Gamall málsháttur: Þér er ekki vandara um en öðrum.
CSI II. 13. Thorgils replies to Veglag's objections at having his chest searched:
360. Thorgils said, "You're not the only one in this. Our chests have been searched. You'll have to comply like everyone else."
FJ Proverb word 245. Page 107. leikr – svá er leikr hverr sem heiman er görr Fbr 52. ‘Således er enhver leg som den er hjemme forberedt’ = GJ (hvör l.).
ÍM 202. LEIKUR Svo er leikur hver sem heiman er (ger). Fóstbr. 15. kap. Svo er leikur hver sem byrjaður er. Hauksb. 379.
Ed. note. See also Hrafnkels saga, 4. 114. and Ljósvetninga saga, 6.(14.)24. A-text.
Ed. note. See below, 15. 200.
ÍF VI. 13. 187. Þorgils mælti: “Eigi er til þín eins leikr sjá görr; hafa várar kistur rannsakaðar verit, ok má mér þat, sem yfir margan gengr.”1 1Gamall málsháttur: Þér er ekki vandara um en öðrum.
CSI II. 13. Thorgils replies to Veglag's objections at having his chest searched:
360. Thorgils said, "You're not the only one in this. Our chests have been searched. You'll have to comply like everyone else."
Hollander 127. Thorgils said: "You are not the only one to whom this is done. Our own chests have been gone through, and you are no exception."
FJ Proverb word 139. Page 88. ganga (yfir) jfr lok og krjúpa – má (manni) þat er yfir margan gengr Eyrb 59, Ljósv 259, Fbr 45 (Hauksb 376), Hrk 16 (Austf. 116). ‘En kan finde sig i hvad der Eyrb. 32. kap.vederfares mange’. GJ: Má það yfir osv.
ÍM 104. GANGA Má það er yfir margan gengur.
TPMA 12. 256. VIEL/beaucoup/much 7. Viel als gegebene Menge 7.2. Viele als die breite Masse 7.2.7. Kaum einem ergeht es besser als den meisten Nord. 205 Ok ma þer þat, er yfir margan gengr Und es kann dir geschehen, was über manchen kommt FÓSTBRŒÐRA SAGA 93, 3 (=JÓNSSON, ARKIV 139). 206 Er þat ok satt at segja, at má yðr, þat er yfir margan gengr Und das ist ein wahres Wort, dass euch geschehen kann, was über manchen kommt EYRBYGGJA SAGA 32, 17 (=JÓNSSON, ARKIV 139. JÓNSSON 53).
Ed. note. See also Hrafnkels saga, 4. 114. and Ljósvetninga saga, 6.(14.)24. A-text.
Ed. note. Implicit proverbial reference in the situation of the Hafliði episode, Grettis saga.
ÍF VI. 13. 188. Þá segir Þorgeirr: "Hvat sem yðr sýnisk rétt vera um þetta mál, þá mun yðr þó verða maðrinn dýrkeyptr í þessu sinni, ok eigi mun hann af lífi tekinn, ef ek má því ráða."
CSI II. 13. Thorgeir uses the arbitary imposition of his power to save the thief, Veglaf:
360. Then Thorgeir said, "Despite what you think is the right course of action, in this instnace the man's price will be too costly for you. He will not be executed if I have any say in the matter."
ÍM 268. RÍKUR Jafnan segir enn ríkri ráð. M ríkur: voldugur Ríkari verður að ráða. FJ Hinn ríkari verður ráð að segja. E
FJ Proverb word 334. Page 181. ríkr (jfr heima) – jafnan segir enn ríkri ráð Mhk 23; jfr Eirspennill 47. ‘Altid er det den mægtigste (af to), der giver råd (כ: med myndighed), hvis ikke segja ráð her er en blot omskrivning for ráða ‘råde’. Det samma findes i prosa således: hinn ríkari verðr at segja Clár 15 (247). Sammen hængen her taler bestemt for den sidst anførte opfattelse. = GJ: Ríkari verðr (hlýtr) að ráða.
TPMA 4. 460. GEWALT/pouvoir (subts./power 1. Der Mächtigere entscheidet (setzt seinen Willen durch) Nord. 1 En sá réð, Es ríkri vas Aber derjenige entschied, der mächtiger war SÓLARLJÓÐ 36, 4 (= GERING S. 11). 2 Jafnan segir enn ríkri ráð Immer sagt der Mächtigere, was zu tun ist (wörtl.: die Beschlüsse) MÁLSHÁTTAKVÆÐI 23, 1 (= JÓNSSON, ARKIV 334. JÓNSSON 137). 3 Stare penes libitum satagit vis celsa quiritum. – Ee wil waaldh sijn wiliæ haffwæ Die hohe Gewalt der Quiriten will bei ihrer Willkür verharren. – Gewalt will immer ihren Willen haben LÅLE 1017. 4 Hinn ríkari verðr ráð at segja Der Mächtigere kann sagen, was zu tun ist (wörtl.: den Beschluss) CLÁRI SAGA 15, 5 (= JÓNSSON, ARKIV 334).
Ed. note. Proverbial allusion, as 1. 122 and 3. 126, above. See Clári saga, ed. Gustaf Cederschiöld. Altnordische saga-bibliothek, 12. Halle a. S. 1907, 15. 47. 5. En hversu sem þær tala hér um langt, ferr enn sem fyrr, at "hinn ríkari verðr ráð at segja"; ok gengr jungrú Tecla enn með sinni fylgð niðr at landtjaldinu.
ÍF VI. 15. 200. Gautr segir: “Seint lætr þú af at auka oss skapraunir.” Þorgeirr svarar: “Svá er leikr hverr sem heiman er görr.”
CSI II. 15.
365. Thorgeir replied, “The run of the game is decided by the first move.”
FJ Proverb word 245. Page 107. leikr – svá er leikr hverr sem heiman er görr Fbr 52. ‘Således er enhver leg som den er hjemme forberedt’ = GJ (hvör l.).
ÍM 202. LEIKUR Svo er leikur hver sem heiman er (ger). Fóstbr. 15. kap. Svo er leikur hver sem byrjaður er. Hauksb. 379.
TPMA 11. 57. SPIEL/jeu/game 4. Be schaffenheit des Spiels (je nach Spieler) 4.1. Allg. Nord. 124 Sva er leikr hverr sem byriaðr er (Var.: sem heiman er gerr) Jedes Spiel ist so, wie es begonnen worden ist (wie es von Hause aus vorbereitet worden ist) FÓSTBRŒÐRA SAGA 110, 4 (= JÓNSSON, ARKIV 245. JÓNSSON 105).
Ed. note. See above, 13. 187a.
ÍF VI. 15. 200-1. Vísa 13. Gaut veitk at son Sleitu/snarfengr með lið drengja/hölðr við harðar deildir/hjördjarfan nam fjörvi;/ófeigum varð eigi/almþings í gný malma/– opt verðr rík, þeims rœkir,/raun – stynfullu launat. 13. vísa. Veitk, at hölðr (a), snarfengr með lið (b) drengja við harðar deildir, nam hjördjarfan Gaut Sleituson fjörvi (c); eigi ófeigum varð launat stynfullu (d) í almþings malma gný (e); opt verðr rík raun, þeims rœkir. a) hölðr: maður (כ: Þorgeir); – b) hjá liði, meðal liðs; – c) nema fjörvi: svipta lífi, drepa; – d) launað með kvalastunum (dauða); – e) almþings (boga-, vopnaþings) malmr: sverð, sverða gnýr: orusta. – Fyrri vísu-helmingurinn minnir að orðalagi furðu mikið á tvær vísur (25. og 36. v.), sem eignaðar eru Birni Hítdælakappa í sögu hans (sbr. Borgfirðinga sögur, formáli, bls. lxxiii neðanm.). Ég veit, að Þorgeir, sem var allra manna snarfengastur, þegar í hart fór, svipti hinn vopndjarfa Gaut Sleituson lífi; hinum feiga manni var launað með kvalafullum dauða í bardaganum; sá kemst oft í harða raun, sem rækir slíkt.
ÍF VI. 17. 206. Þorgeirr hjó jafnan tveim höndum með øxinni, ok var lengi þat, at þeir kómu eigi höggi á hann, því at engum þótti girniligt gistingarból undir øxi hans, en þó hlutu þat margir.
H. 17. 206. . . . hjó hann með henni bæði stórt ok ákaft, ok var þat lengi, er þeir kómu eigi sárum á hann, því at engum þótti girnilig gisting undir øxi hans.
ÍF VI. 20. 222-3. Skúfr mælti: “Þat er eigi sami, at menn sé ósáttir á kaupskipum í hafi, því at þar fylgir mart til meins, ok sjaldan mun þeim skipum vel farask, er menn eru ósáttir innan borðs. Nú viljum vér beiða ykkr, at þit setið grið meðal ykkar, meðan þit eruð í hafi á skipi.”1 Nú var svá gört. 1en gerið sem ykkr líkar, þá er þit komið á land b.v. F.
CSI II. 20. Skúfr (á Stokkanesi í Eiríksfirði) demands peace of Þorgeirr and ‘Gestr’ on board his ship as they sail to Greenland:
372. “On board a trading vessel in the middle of the ocean is not the right place for men to have differences. Indeed, it may cause much harm, for seldom will a voyage go well if the men are at odds. Now, I’m going to require both of you to refrain from fighting while you are at sea.” They both complied.
TPMA 10. 86. SCHIFF/bateau/ship 10. Verschiedenes Nord. 60 Nauta prorsus ebet (lies mit Druck B: hebet) nauem dans nec sigi prebet. – Then ær een daare som giffwer saa skijbet (lies mit Druck B: skib at) han liggher selff vppa landhet Der Schiffer, der das Schiff weggibt, ist ganz stumpfsinnig und erweist sich keinen Dienst. – Der ist ein Narr, der sein Schiff so weggibt, dass er selbst auf dem Lande liegt LÅLE 632. 61 Sialldan mun þeim skipum uel faraz, er menn erv osattir innanbordz Selten werden diejenigen Schiffe eine gute Fahrt haben, deren Männer an Bord uneinig sind FÓSTBRŒÐRA SAGA 143, 9 (vgl. EINIGKEIT 1.1., KAMPF 2.3.1., 3.1., LAND 1.2.2.1.).
ÍF VI. 21. 225. Vísa 20. Nú þótti Loðni Sigríðr helzti löngum dveljask í skemmunni á kveldum;5 þótti honum hon g´sín minnr en verit hafði; kom honum þá í hug kviðlingr sá, er kveðinn hafði verit um lausungarkonur: Á hverfanda hvéli/váru þeim hjörtu sköpuð/brigð í brjóst lagið. 5Nú – kveldum: Loðinn svaf inni í skála hjá verkmönnum Þorkels. Loðni þótti Sigríði opt verða dvalsamt á kveldum í skemmunni, er hon togaði af Þormóði F. 20. vísa. Þetta er síðari helmingur 84. vísu í Hávamálum. Vísan er svona í heild: Meyjar orðum/skyli manngi trúa/né þvís kveðr kona,/þvít á hverfanda hvéli/váru þeim hjörtu sköpuð,/brigð í brjóst of lagið. manngi: enginn; – hverfanda hvél: hjól, sem snýst; – brigð: brigðmælgi, svik. Enginn skyldi trúa orðum meyjar né því, er kona segir, því að hjörtu þeirra voru sköpuð á hverfleikans hjóli og brigðmælgi lögð þeim í brjóst.
TPMA 3. 340. FRAU/femme/woman 1. Wesen, Eigenschaften und Verhaltensweise der Frau 1.2. Veränderlichkeit, Wankelmut und Untreue der Frau 1.2.1. Allg. 1.2.1.1. Die Frau ist wandelbar und unbeständig1 Nord. 29 Á hverfanda hvéli vóro þeim hiörto sköpoð, Brigð í brióst um lagið Auf der Töpferscheibe (wörtl.: dem sich drehenden Rad) sind ihnen (scil. den Mädchen und Frauen) die Herzen geschaffen, Wankelmut ist ihnen in die Brust gelegt worden HÁVAMÁL 84, 4. FÓSTBRŒÐRA SAGA 149, 4. 1Vgl. HASSELL F 44; WHITING W 526.
ÍF VI. 22. 228. Skúfr mælti þá: “Bráðlitit gerir þú á þetta, Þorkell bóndi, ef þú vill drepa Þormóð, heimamann þinn, en hirðmann ok skáld Óláfs konungs. Mun yðr maðrinn dýrkeyptr verða, ef Óláfr konungr spyrr, at þér látið drepa hann, allra helzt er hann hafði sent hann þér til trausts, ef hann þyrfti nökkurs við; sýnisk þat í þessu máli sem opt, at reiðni2 lítr eigi it sanna. Nú viljum vér bjóða yðr fébœtr fyrir Þormóð um víg þetta ok vansa þann, er yðr hefir görr verit í víginu.” 2reiðni: reiðigirni, reiðin F.
CSI II. 22.
FJ Proverb word 49. Page 71-2. bráðlitinn – sénn bráðlitit gerir þú á þetta Fbr 85 (Hauksb 391). ‘Altfor hurtig (overilet) ser du på dette’, om en overilet overvejelse og for hurtig bestemmelse. Af samme betydning er: bráðsét láta bragnar opt Mhk 14. Denne form er nærnere den prosaiske form som den må have været (bráðlitit el. - sét láta menn opt?). I prosa Laxd. 159 findes: skjótlitit gerir þú þetta mál, vistnok også her brugt som etslags ordsprog.
ÍM 39. BRÁÐRÆÐ I Fyrir bráðræði sitt má margur blygðast. FJ
C-V: Fms. v. 284.
ÍF VI. 22. 228. Skúfr mælti þá: “Bráðlitit gerir þú á þetta, Þorkell bóndi, ef þú vill drepa Þormóð, heimamann þinn, en hirðmann ok skáld Óláfs konungs. Mun yðr maðrinn dýrkeyptr verða, ef Óláfr konungr spyrr, at þér látið drepa hann, allra helzt er hann hafði sent hann þér til trausts, ef hann þyrfti nökkurs við; sýnisk þat í þessu máli sem opt, at reiðni2 lítr eigi it sanna. Nú viljum vér bjóða yðr fébœtr fyrir Þormóð um víg þetta ok vansa þann, er yðr hefir görr verit í víginu.” 2reiðni: reiðigirni, reiðin F.
CSI II. 22.
375. “This proves, as so often before, that anger is blind to the truth.”
ÍM 264. REIÐ for similar phrases. Sjaldan verður réttsyn reiði. Hsch
TPMA 13. 406. ZORN/colère/anger 1. Zorn als Fehler und Nachteil 1.3. Zorn nimmt Besinnung und Verstand, Klarsicht und Urteilskraft4 1.3.1. Zorn bringt um Sinn und Verstand, Weisheit und Erkenntnis Nord. 113 Syniz þat i þessu mali sem opt, at reidni litr eigi hit sanna In dieser Sache zeigt sich wie so oft, dass ein zorniger Gemütszustand die Wahrheit nicht sieht FÓSTBRŒÐRA SAGA 153, 16. 114 Einskis hlutar Óráðins skal þræta Reiðr við rekka lið; Þvíat reiðr maðr Fylliz rangs hugar; Má hann eigi satt um sjá Ein Zorniger soll um keine unsichere Sache mit einer Schar von Männern streiten; denn ein zorniger Mann wird von einem verkehrten Verstand erfüllt: Er vermag die Wahrheit nicht zu durchschauen HUGSVINNSMÁL 61. 4Vgl. HASSELL C329. I 5; WHITING I 52. I 54. P 36. W 701. W 704. W 705.
ÍF VI. 23. 235. “Vera má,” segir Þormóðr, “at eigi hafi mikit orðit höggit, því at örvendr maðr hjó.1 En því hjó ek eigi fleiri, at ek hugða, at þetta skyldi at fullu vinna.” 1örvendr – hjó: smá verða jafnan örvendra manna högg F.
Cleasby-Vigfússon 768a. örvendr, adj., qs. örvhendr (?), [the former part is doubtful, the latter prob. from hönd; the mod. Dan. say keit-haanded]: – left-handed; smá verða örvendra manna högg, Fb. ii. 212; þvíat örvendr maðr hjó, Frb. 90 new Ed.; örvendi, the verse, l.c.; sár Þormóðar hafðisk ílla ok var jafnan örvendr síðan meðan hann lifði, 34 new Ed.
ÍF VI. 23. 247-8. Gríma svarar: “Nú kømr at því, sem mælt er: Opt verðr villr, er geta skal,ok hitt annars, at hverjum bergr nökkut, er eigi er feigr. En þér er nauðsyn, þat er heilög gæzla er svá yfir þér,1 at fjándinn á ekki þik svá heimila til illra hluta sem þú vildir gört hafa. Því at þat er várkunn, at menn geti stundum annars en er, en þat er engi várkunn, at hann trúi eigi því, er satt er, þá er hann reynir sannleikinn.” Nú skilja þau at svá mæltu; ferr Þorkell heim í Brattahlíð; Þórdís ferr ok heim. 1þat – þér: at þú þakkir þat guði F.
CSI II. 23. Gríma of Eiríksfjrðr waxes ironic in her attempt to keep Þórdís and Þorkell from finding Þorgeirr:
385-6. Gríma replied, “It’s just as the saying has it ‘guessing often leads to error’ and if a man’s time has not come, something will save him.”
ÍM 110. GETA Oft verður villur sá er geta skal. Fóstbr. 23. kap. o. v. verða villur: skjátlast. Oft fer sá villt er geta skal. HSch
TPMA 3. 41. ERRATEN/deviner/to guess Wer erraten soll, irrt oft Nord. 1 Nv kemr at þvi sem mællt er, "opt verdr villr, er geta skal" Jetzt geschieht es, wie es heisst: "Oft irrt, wer erraten sol" FÓSTBRŒÐRA SAGA 185, 6 (= JÓNSSON, ARKIV 145). 2 Þat er fornt mál . . . at opt verðr villr sá er geta skal Es gibt ein altes Sprichwort, dass oft irrt, wer erraten soll ODDS ÞATTR 60, 8 (= MORKINSKINNA 107, 37. JÓNSSON, ARKIV 145. JÓNSSON 56).
ÍF VI. 23. 247-8. Gríma svarar: “Nú kømr at því, sem mælt er: Opt verðr villr, er geta skal,ok hitt annars, at hverjum bergr nökkut, er eigi er feigr. En þér er nauðsyn, þat er heilög gæzla er svá yfir þér,1 at fjándinn á ekki þik svá heimila til illra hluta sem þú vildir gört hafa. Því at þat er várkunn, at menn geti stundum annars en er, en þat er engi várkunn, at hann trúi eigi því, er satt er, þá er hann reynir sannleikinn.” Nú skilja þau at svá mæltu; ferr Þorkell heim í Brattahlíð; Þórdís ferr ok heim. 1þat – þér: at þú þakkir þat guði F.
CSI II. 23. Continued:
385-6. Gríma replied,“It’s just as the saying has it ‘guessing often leads to error’and if a man’s time has not come, something will save him.”
ÍM 81. FEIGUR Hverjum bergur nokkuð, er eigi er feigur. Fóstbr. 23. kap. Bergur hverjum eiithvað, er eigi er feigur. Íslendinga s. 188. kap. Eitthvað leggst þeim til sem ekki er feigur. HSch
TPMA 11. 355. TOD/mort/death 4. Tod als einmaliger und endgültiger Vorgang 4.1. Der Tod erfolgt nur einmal und planmässig Vgl. oben 1.4. 4.1.3. Es sterben nur die Todgeweihten Nord. 605 Hverium bergr nakkvat, er eigi er feigr Jeden, dem der Tod nicht bestimmt ist, rettet etwas FÓSTBRŒÐRA SAGA 185, 7 (= JÓNSSON, ARKIV 104. JÓNSSON 41). 606 Sannask hér it fornmælta, at eigi má ófeigum bella Hier bestätigt sich das alte Sprichwort, dass niemand den treffen kann, dem der Tod noch nicht bestimmt ist HEIÐARVÍGA SAGA 11 S. 243 (= JÓNSSON, ARKIV 301. JÓNSSON 126). 607 Vir perimi vetidus migrat ab hoste quitus. – Wfeij man færdes trøgghelighe om landh Der Man, der (noch) nicht getötet werden darf, wandert ohne Feind davon. – Der dem Tode nicht verfallene Mann reist sicher über Land LÅLE 1136.
Cleasby-Vigfússon 149b. feigr, adj., . . . II. death-bound, fated to die, . . .
Ed. note. See Deskis, p. 89, and fn 102.
ÍF VI. 23. 247-8. Gríma svarar: “Nú kømr at því, sem mælt er: Opt verðr villr, er geta skal,ok hitt annars, at hverjum bergr nökkut, er eigi er feigr. En þér er nauðsyn, þat er heilög gæzla er svá yfir þér,1 at fjándinn á ekki þik svá heimila til illra hluta sem þú vildir gört hafa. Því at þat er várkunn, at menn geti stundum annars en er, en þat er engi várkunn, at hann trúi eigi því, er satt er, þá er hann reynir sannleikinn.” Nú skilja þau at svá mæltu; ferr Þorkell heim í Brattahlíð; Þórdís ferr ok heim. 1þat – þér: at þú þakkir þat guði F.
CSI II. 23. (Cont.)
385. “What you sorely lack is a holy guardian so that the devil lead you not into the evil you are contemplating. It’s excusable when people guess and are mistaken, but there’s no excusing the man who rejects the truth once it’s proven.”
ÍF VI. 23. 247-8. Gríma svarar: “Nú kømr at því, sem mælt er: Opt verðr villr, er geta skal,ok hitt annars, at hverjum bergr nökkut, er eigi er feigr. En þér er nauðsyn, þat er heilög gæzla er svá yfir þér,1 at fjándinn á ekki þik svá heimila til illra hluta sem þú vildir gört hafa. Því at þat er várkunn, at menn geti stundum annars en er, en þat er engi várkunn, at hann trúi eigi því, er satt er, þá er hann reynir sannleikinn.” Nú skilja þau at svá mæltu; ferr Þorkell heim í Brattahlíð; Þórdís ferr ok heim. 1þat – þér: at þú þakkir þat guði F.
CSI II. 23. (Cont.)
385. “What you sorely lack is a holy guardian so that the devil lead you not into the evil you are contemplating. It’s excusable when people guess and are mistaken, but there’s no excusing the man who rejects the truth once it’s proven.”
ÍF VI. 24. 249. Sigríðr tók til orða ok mælti: "Hverr kom þar?" Hann svarar: "Ósvífr heiti ek." Sigríðr mælti: “Svá er hverr sem heitir. Vill Ósvífr vera hér í nótt?” Hann svarar, kvezk þat vilja.
CSI II. 24.
386. Sigrid said, “A man is as he’s named.”
TPMA 8. 461. NENNEN/appeler/to call 1. Man erkennt einer daran, wie er sich nennt (wie er heisst) Nord. 1 Sva er hverr sem heitir Jeder ist so, wie er heisst FÓSTBRŒÐRA SAGA 188, 17.
ÍF VI. 24. 253. [F]. Hann svarar: “Hér em ek, móðir, eða hvat vildir þú nú?” Hon svarar: “Bíta mætti nú beitfiskr, ef at borði væri dreginn,”3 segir hon, "því at hér hefir verit Þormóðr, skógarmaðr þinn, í allan dag í nausti váru, ok hefir hann nú unnit á Kár, frænda þínum, ok tekit bát þinn ok rœr nú yfir á fjörð, ok hygg ek, at honum sé verkr í sári því, er Ljótr veitti honum.” 3Um talshátt, sem kominn er úr sjómannamáli, sjá bls. 83 hér að framan.
Ed. note. [Reference is to Gísla saga, ÍF VI. 26. 83. the Y-text]
CSI II. 24?. PP
389. She replied, “The fish would bite on the hook now if we had the strength to drag it in.”
FJ Proverb word 30. Page 68. beinfiskr (beit) bíta mætti nú beinfiskr, ef at borði yrði dreginn Gísl Súrss 135. ‘Bide kunde nu benfisken (på krogen), hvis den blot kunde trækkes op til rælingen (op i skibet)’. Bíta bet. her åbenbart ‘bide på krogen’; man ved ikke hvad beinfiskr egl. er; men af sammenhængen er det klart, at det må være en stor og tung (og kraftig) fisk, som det kunde være vanskeligt at få op i båden. GJ har samme ordspr. men i en noget anden form: Bíta má beitfiski af að borði verðr dregið. Denne form bestyrkes ved Fóstbr. (Flat. II 222), hvor det hedder: bíta mætti nú beitfiskr ef at borði væri dreginn; dette beit- måtte sættes i forbindelse med beita ´mading´, altså ‘fisk som fanges ved mading, כ: på krog’. Det er mulig den rette form.
ÍM 27. BEINFISKUR Bíta mætti nú beinfiskur, ef að borði yrði dreginn. Gísla s. 26. kap.
TPMA 3. 268. FISCH/poisson/fish 2. Der Fisch im Wasser 2.11. Der Fisch hat angebissen, kann aber nicht an Bord gezogen werden Nord. 130 Bíta mætti nú beitfiskr ef at borði væri dreginn Der geköderte Fische würde jetzt anbeissen, wenn er an Bord gezogen würde FÓSTBRŒÐRA SAGA 194, 3 Var. (= JÓNSSON, ARKIV 30). 131 Bíta myndi nú beinfiskr (lies: beitfiskr, Red.)7, ef at borði mætti dragaz Der geköderte Fisch würde jetzt anbeissen, wenn er an Bord gezogen werden könnte GÍSLA SAGA 25, 11 (= JÓNSSON, ARKIV 30. JÓNSSON 13).
Cleasby-Vigfússon 56b. beitfiskr, m. fish to be caught with bait, in the phrase bíta mætti b. ef at borði væri dreginn, Fbr. 180, Gísl. 135 reads beinfiskr, no doubt wrongly: the proverb demotes a fine game, one played with slight trouble.
Ed. note: See ÍF VI. 26. 83. “Þat mun þó eigi verit hafa,” sagði Börkr, “ok mun Gísli þat verit hafa, ok róum eptir þeim sem ákafast.”4 4sem ákafast: hvatliga, því at bíta mætti nú beinfiskr, ef at borði yrði dreginn Y; sem tíðast, ok bitinn mundi nú beinfiskr, ef at borði mætti dragask 445.
ÍF VI. 24. 259. Ólafr konungr mælti: “Framar hefir þú þá gört um vígin á Grœnlandi en fiskimaðrinn kallar aflausn vera fiskinnar, því at hann kallask leysa sik, ef hann dregr fisk fyrir sik, en annan fyrir skip sitt, þriðja fyrir öngul, fjórða fyrir vað. Nú hfeir þú framar gört, eða hví draptu svá marga menn?”1 1Eða – menn: Þormóðr svarar: "Vá ek þó enn tvá menn um daginn þaðr vér sigldum af Grœnlandi, en Helgu-Steinarr drap einn". Óláfr konungr mælti: "Hverir váru þeir menn?" Þormóðr svarar: "Ljót vé ek ok húskarl hans, systurson Þorgríms trolla." Óláfr konungr mælti: "Hví váttu þá svá marga?" F.
CSI II. 24.
391. King Olaf said, “In terms of numbers slain you have done more in Greenland than the fisherman does as penance for his catch. He regards himself absolved if he pulls in one fish for himself, a second for his ship, a third for his hook and a fourth for his tackle.”
ÍM 85. FISKUR Enginn dregur annars fisk úr sjó. Enginn dregur, þó ætli sér, annars fisk úr sjó. FJ
Cleasby-Vigfússon 7b. aflausn, f., Lat. absolutio. . . . king Olaf said, 'Thou hast done more then in the matter of manslayings in Greenland, than what the fisherman calls the ransom of his fishing; for he says that he has freed himself (of his fishing), if he draws (up) a fish for himself, but another for his boat, a third for his angle, a fourth for his line,' (this way of reckoning their catch is still common with fishermen in many parts of England and Scotland), Fbr. 154: cp. a stanza in a Scottish ballad, 'I launched my boat in Largo Bay,/And fishes caught I three;/One for wad and one for hook,/And one was left for me.'
ÍF VI. 24. 260. “Svá mun vera,” segir konungr. “Seint mun sá díli gróa, er þú hefir þar brennt.”
CSI II. 24.
392. “I doubt it not,” said the king. “It will be a long time before the ground you have scorched begins to grow again.”
díli is also in a verse in this saga
ÍO 151-2. 156. Brenna e-m díla. Orðtakið merkir "gera e-m (illan) grikk". Það kemur fyrir í fornmáli: Éls hefk illan díla,/Ekkils, þeim's mik sekðu,/ geig vannk gervidraugum,/Grœnlendingum grenndan. Sk. B I, 263 (úr vísu eftir Þormóð Kolbrúnarskáld. Hún er talin ort 1027 – 1028). Á efitr vísunni stendur: "Svá mun vera," segir konungr. "Seint mun sá díli gróa, er þú hefir þar brennt". Ísl. fornr. VI, 260 (Fóstbr., 24. k.). "Ekki þurfa þeir Danirnir at hœlask við Norðmenn", segir kongungs. "Marga díla höfum vér brennt þeim, frændum þínum". Fms. VI, 399 (S. H. harð., 113. k.). Orðið díli merkir í rauninni "blettur, sem orðinn er til við bruna; brunasár". Kemur orðið oft fyrir í þeirri merkingu, t. d.: Þá var Skarpheðinn fœrðr af klæðum, því at þau váru ekki brunnin. Hann hafði lagit hendr sínar í kross ok á ofan ina hœgri. Díla fundu þeir á hánum í millum herðanna, en annan á bringunni, ok var hvárrtveggi brenndr í kross. Ísl. s. III, 692 – 693 (Njála, 132. k.). Einnig kemur fyrir grautardíli, sbr. Ísl. fornr. IV, 112 (Eyrb., 41. k.). Orðasambandið brenna e-m díla er einnig til í eiginlegri merkingu, eins og síðar verður sýnt. Það á rætur að rekja til sérstakrar læknisaðgerðar, sem framkvænd var með glóandi járni. Er henni lýst í Þorláks sögu biskups á þessa leið: Sá atburðr varð á Þorkötlustöðum í Grundavík, at sá maðr, sem Þorbjörn hét, brenndi þann mann, sem með sama hætti var til lækningar, með þess háttar atferð, at hann lagði á kviðinn þat járn, er bora var á. En af því at ekki viðrnám var á knappjárninu, þá hljóp þat svá djúpt, at þeim, er brenndr var, þótti á hol hlaupa. Váttaði þessa hans meining mikill brestr, sá sem þá varð, er hin minni himnan brast í sundr, sú sem lá í ístruna, en sá, sem brenndi, kippti skjótliga í burtu járninu, þá er hann kenndi, at ekki nam við því. Hann vildi þá þrýsta dílanum, ok fell feiti út í móti, sú sem þeir trúðu, at ístran væri. Ok er hann stóð upp, kenndi hann á sér svá mikinn sárleik, at honum þótti sik taka náliga aptr í hrygginn. Gekk hann þá til krosshúss, ok þótti þeim mönnum, sem hann sá, honum öllum brugðit. Bs. I, 379 (Þorláks s., 7. k.). Í lýsingu þessari kemur orðtakið sjálft ekki fyrir, en á efterfarandi stað er brenna e-m díla notað í eiginlegri merkingu: Hann kom á fund Rafns á förnum veg á einum gistingarstað, þeim er Rafn hafði, ok bað hann lækningar, en Rafn brenndi hann marga díla, bæði í kross fyrir brjósti ok í höfði ok í meðal herða. Bs. I, 644 (Rafns s., 4. k.).
ÍF VI. 24. 267-8. Þat hafa menn at ágætum gört, hversu röskliga Þormóðr barðisk á Stiklastöðum, þá er Óláfr konungr fell, því at hann hafði hvárki skjöld né brynju; hann hjó ávallt tveim höndum með breiðöxi ok gekk í gegnum fylkingar, ok þótti engum gott, þeim er fyrir honum urðu, at eiga náttból undir øxi hans. Svá er sagt, þá er lokit var bardaganum, at Þormóðr væri ekki sárr.
CSI II. 24.
Ed. note. See Egils saga, ÍF II. 81. 280. And see above, 3. 128. for note, as well as 12. 180.
Return to
Concordance