Proverbs and proverbial materials in Gísla saga.
Edition used. Vestfirðinga sögur. Gísla saga Súrssonar. Fóstbrœðra saga. Þáttr Þormóðar. Hávarðar saga Ísfirðings. Auðunar þáttr vestfirzka. Þorvarðar þáttr krákunefs. Björn K. Þórólfsson og Guðni Jónsson gafu út. Íslenzk fornrit. VI. Reykjavík, 1943.
Others. Konráð Gíslason, Tvær sögur af Gísla Súrssyni, Nordiske Oldskrifter, Kh, 1849. The Y-text from 149. Finnur Jónsson, Hin konunglega norræna fornfræðafélag, Kh, 1929. Edits the E-text. Then, beginning of saga from Y-text, followed by fragment from 445.
Translation used. CSI George Johnstone
Others.
ÍF MS details:
E: AM 556 a, 4to. Shorter version, second half of 15th century. Eggerts bók, after Eggert Hannesson (of the West Firth district) to whom it belonged.
Contains also Grettla and Harðar saga.
445: AM 445 c, 4to. Contains four leaves of Gísla, beginning of 15th century. Much in agreement with E.
Y: Ny kgl. sml. 1181, fol. Paper copies of a longer version, both 18th century, by Ásgeir Jónsson. The original a 14th century vellum,
AM 149, fol. once in the Royal Library, Copenhagen. Traditionally regarded as a later version of the text.
Has some lengthy and apparently unnecessary additions.
AM: AM 761 b, 4to.
Editorial comment. All citations from E-text (of Íslenzk fornrit), unless otherwise stated.
ÍF VI. 2. 6. Y-text. Kviddu allir við kvámu hans, en fögnuðu, er hann fór í brott.
CSI II. Omitted translation of Y-text.
ASB 10. 17. 54. 3. 13.14. Margir usw., man beachte die charakteristische wendung, welche in wenigen worten das schon damals über Grettir sich bildende allgemeine urteil hervorhebt.
Ed. note. ÍF VII. 17. 49. Margir báðu hann vel fara en fáir aptr koma.
ÍF VI. 2. 9. Y-text. Kolr svarar: “Lítil gersimi er sverð mitt, en þó er þat margt í karlshúsi, at eigi er í konungsgarði.”
CSI II. Omitted translation of Y-text.
ÍM 174. KARL Margt er gott í koti karls. HSch Margt (Oft) er það í húsi karls er eigi er í konungs ranni. Mágus s. 26. kap. Oft er það í koti karls sem kóngs er ekki í ranni. JÁÞjóðs II 412.
ÍF VI. 2. 7. Barðr kvað ómæt ómaga orð, – “ok mun ek fara sem áðr.”
CSI II. 2. Thordis’ father objects to Bard’s seducing her.
2. Bard remarked that he took no heed of the words of idle men – “I shall continue as before,” he said.
GJtr. Bard said that “the words of a weakling are worthless”– “and I shall go on as usual.”
ASB 10. 2. 4. 8. 14. ómæt ómaga orð, ein alliterierendes sprichwort, “des unmündligen worte sind wertlos, ohne bedeutung”, vgl. Laxd. 85, 6: ómæt eru ofglapa orð.
FJ Proverb word 312. Page 177. ómagi – ómæt [eru] ómaga orð Gísl. 5. Jfr Mág 22. ‘Ugyldige er den mindreåriges ord’: = GJ (med varr.: afglapa, drukkins manns).
ÍM 250. ÓMAGI Ómæt eru ómaga orð. Gísla s. 2. kap. o. v. Ómerk eru ómaga orð. Bhar
TPMA 13. 236. WORT/parole/word 6. Wahrheitsgehalt, Verbindlichkeit und Geltung der Worte 6.14. Das Wort eindes Unmündigen (Toren) gilt nichts Nord. 69 Ómæt ómaga orð Des Unmündigen Worte sind wertlos7GÍSLA SAGA 2, 8 (= JÓNSSON, ARKIV 312. JÓNSSON 128). 70 Þar eru omaga om{{e}}t orð Da sind die Worte des Unmündigen wertlos MÁGUS SAGA 12 S. 22, 32 (= JÓNSSON, ARKIV 312). 71 {{O}}mæt eru þar afglapa orð Die Worte eindes Toren sind da bedeutungslos LAXDŒLA SAGA 85, 6 (= GERING 1. JÓNSSON 1). 7Vgl. BAETKE 457: “ómagi m. Person, die nicht selbst für sich sorgen kann (z. B. Kinder u. Alte)”.
ÍF VI. 6. 24. Nú fór sem mik grunaði, ok mun þetta fyrir ekki koma, sem nú er at gört; get ek ok, at auðna ráði nú um þetta.”
CSI II. 6. Gisli to Thorkell, on the failed blood-brotherhood oath:
7. Then Gisli said to Thorkel, his brother, “This is what I thought would happen. What has taken place here will come to nothing. I suspect fate will take its course now.”
GJtr. 8. “It has gone as I thought it would; what we have just done will be of no use; and I think that fate will have its way over this.”
ASB 10. 6. 14-15. 15. 18. – s. 15, 1. Mun – koma, “wird nutzlos sein, keinen erfolg haben.”
Ed. note. At the close of an apophthegmatic scene.
Konráð Gíslason, Tvær sögur af Gísla Súrssyni, Nordiske Oldskrifter, Kh, 1849, Saga af Gísla Súrssyni, 77-160, p. 99. Ásgerðr leggr nú upp báðar hendr um háls honum ok lætr hit blíðasta ok biðr hann ekki trúa slíku. Þorkell biðr hana á brott fara. Ásgerðr mælti: "Þá skal ekki lengi þrá til þess, er þó skal ekki tjá. En kosti geri ek þér tvá – at þú lát sem þetta sè ómælt, er við höfum geipat, ok legg engan trúnat á þat, sem ekki er satt; hinn er annarr, at ek nefni mèr vátta nú þegar ok segi skilit við þik."
FJ Proverb word 478. Page 203. þrá (verb) – ekki skal lengi þrá til þess er þó skal ekki tjá Gísl 99. ‘Ikke skal man længe længes efter hvad der ikke kan nytte (at ønske)’. Aasen: “D’er leidt å trå etter det ein aldri kann få”.
ÍM 372. ÞRÁ 2 Ekki skal lengi þrá til þess er þó skal ekki tjá. Gísla s. 99 (Kh. 1849) Það er ekki að þrá sem ekki er að fá. BHar
ÍF VI. 9. 31. “Opt stendr illt af kvennahjali, ok má þat vera, at hér hljótisk af í verra lagi, ok leitom okkr ráðs.”
CSI II. 9. Aud attempts to put an end to her unfortunate conversation with Asgerd:
10. Then Aud spoke: “Women’s gossip often leads to trouble, and here it may turn out to be the worst kind of trouble. We must seek counsel.”
GJtr. 11. “Trouble often comes from women’s talk, and perhaps the trouble from ours will be of the worst kind.”
ASB 10. 9. 20. 11. 5. Þá tekr usw., man muss also annehmen, dass Auðr den ausruf Þorkels gehört habe.
FJ Proverb word 217. Page 103. kona – . . . opt stendr ilt af kvenna hjali (tali kvenna) Gísl 15, Svarfd 86. ‘Ofte kommer ondt af kvinders snak’. opt verðr kvalræði af konum Sól 10. ‘Ofte volder kvinder fortræd’.
ÍM 183. KONA Oft stendur illt af kvenna hjali. Gísla s. 9. kap. o. v.
TPMA 3. 373. FRAU/femme/woman 1. Wesen, Eigenschaften und Verhaltensweise der Frau 1.9. Geschwätzigkeit, Zungenfertigkeit und Unverschweigenheit der Frau 1.9.2. Spez. 1.9.2.8. Frauen bewirken Schlimmes mit ihrem Geschwätz Nord. 611 Opt stendr illt af kvenna hjali Oft entsteht Schlimmes aus Weibergeschwätz GÍSLA SAGA 9, 11 (= JÓNSSON, ARKIV 217. JÓNSSON 94) (vgl. unten 3.2.7.1.2.). 612 Opt stendr ilt af tali kvenna SVARFDŒLA SAGA 86 (→JÓNSSON, ARKIV 217) (vgl. unten 3.2.7.1.2.).
14. 862. "Man sol sô frouwen ziehen," sprach Sîfrit der degen,/daz si üppeclîche sprüche lâzen under wegen./verbiut ez dînem wîbe, der mînen tuon ich sam./ir grôzen ungefüegeich mich wærlîchen scham."
14. 116. 'Women should be trained to avoid irresponsible chatter,' continued Siegfried. 'Forbid your wife to indulge in it, and I shall do the same with mine. I am truly ashamed at her unseemly behaviour.'
Ed. note. See Völsunga saga, FSN I. 28. 181. "Leggjum niðr ónýtt hjal," segir Brynhildr. "Ek þagða lengi yfir mínum harmi, þeim er mér bjó í brjósti, en ek ann þínum bróður at eins, ok tökum annat tal."
ÍF VI. 9. 33-4. “Eigi sé ek hér ráð til,” sagí hann, “Þat sem duga mun. En þó mun ek ekki kunna þik um þetta, því at mæla verðr einnhverr skapanna málum,1 ok þat mun fram koma, sem auðit verðr.” 1kunna e-n(um e-ð): reiðast, álasa. – mæla – málum (mæla verðr nökkurr skapamál Y): Einhver hlýtur að verða til þess að mæla þau orð, sem skapað er í örlögum (?: sem þarf til þess, að það komi fram, sem á að verða).
CSI II. 9. Gisli to Aud when she tells him about the conversation with Asgerd:
10. “I see no plan that will work,” he said, “but I shall not be angry with you for this. Fate must find someone to speak through. Whatever is meant to happen will happen.”
GJtr. 12. ‘I can see nothing to be done about it,’ he said, ‘that will help; and yet I cannot blame you, for “Fate’s words will be spoken by someone” and “what is to follow, will follow.”’
ASB 10. 9. 22. 22. 12. skapanna málum, “die worte des schicksals”, die vom schicksal eingegebenen gedanken.
FJ Proverb word 373. Page 186. sköp – . . . mæla verðr einn hverr skapanna málum Gísl. 17. ‘Hver enkelt må udtale skæbnens ord’, ?: enhver må udtale hvad der forudbestemt, man taler i overensstemmelse med det forudbestemte. = GJ (skapamálunum)
ÍM 299. SKÖP Mæla verður einn hver skapanna málum. Gísla s. 9. kap.
TPMA 4. 401. GESCHEHEN/se passer/happen 4. Es geschieht, was zu geschehen hat 4.1. Was geschehen muss und vom Schicksal bestimmt ist, geschieht auch Nord. 27 Ok ætluðu, at þá mundi fram koma þat, er fyrir var ætlat Und sie erwarteten, dass das dann geschehen würde, was vorher (so) bestimmt war HEIÐARVÍGA SAGA 27 S. 294. 28 Þat mun uerda fram at koma sem ætlat er Es wird wohl so geschehen müssen, wie es bestimmt ist HARÐAR SAGA 30 S. 165. 29 Ferr þá sem auðit verðr Es wird da geschehen, wie es bestimmt ist REYKDŒLA SAGA 31 (→JÓNSSON, ARKIV 18 [= JÓNSSON 6]). 30 Því at mæla verðr einnhverr skapanna málum, ok þat mun fram koma, sem auðit verðr Denn jeder spricht Worte des Schicksals, und das, was bestimmt ist, muss geschehen GÍSLA SAGA 9, 22. 31 Enda varð þat fram at koma, sem til dró Und es musste da geschehen, was geschah GUNNLAUGS SAGA 11 S. 98. 32 Þat mun verða fram at koma sem ætlat er Übers. wie 28 NJÁLS SAGA 13, 9 (= JÓNSSON, ARKIV 488. JÓNSSON 193).
ÍF VI. 9. 33-4. “Eigi sé ek hér ráð til,” sagí hann, “Þat sem duga mun. En þó mun ek ekki kunna þik um þetta, því at mæla verðr einnhverr skapanna málum,1 ok þat mun fram koma, sem auðit verðr.” 1kunna e-n (um e-ð): reiðast, álasa. – mæla – málum (mæla verðr nökkurr skapamál Y): Einhver hlýtur að verða til þess að mæla þau orð, sem skapað er í örlögum (?: sem þarf til þess, að það komi fram, sem á að verða).
CSI II. 9. Gisli to Aud when she tells him about the conversation with Asgerd:
10. “I see no plan that will work,” he said, “but I shall not be angry with you for this. Fate must find someone to speak through. Whatever is meant to happen will happen.”
GJtr. 12. ‘I can see nothing to be done about it,’ he said, ‘that will help; and yet I cannot blame you, for “Fate’s words will be spoken by someone” and “what is to follow, will follow.”’
ASB 10. 9. 22. 22.
FJ Proverb word 18. Page 65. auðinn – ferr þá sem auðit verðr Reykd. 31. ‘Det går da som skæbnen vil’. Også hos GJ (það fer sem).
Ed. note. Close of an apophthegmatic scene.
ÍF VI. 10. 34. Saman er brœðra eign bezt at líta ok at sjá.3 3ok at sjá er naumast upphaflegt í sögunni, enda ekki í Y.
CSI II. 10. Gisli to Thorkell, who wants to move out:
11. Gisli answered him, “What brothers own jointly is best seen together. I would appreciate having things remain as they are and that we make no division.”
GJtr. 13. ‘“What belongs to brothers is best seen together.”’
ASB 10. 10. 22. 2. 20. Saman – líta, ein sprichwort; man beachte die alliteration (bræðra . . . bezt).
FJ Proverb word 55. Page 72. bróðir (se bak) – saman er brœðra eign bezt at líta Gísl 17. ‘Det er skönnest at se brødres ejendom samlet’ (?: i fælleskab), brugt af Gisle, der ikke ønsker, at broderen Torkel skal flytte fra ham. GJ har ordspr. (sjá f. líta; det ene hds af Gísl. har líta ok sjá!, det andet blot sjá).
ÍM 43. BRÓÐIR Saman er bræðra eign bezt að líta og að sjá. Gísla s. 10. kap.
TPMA 2. 130. BRUDER/frère/brother 8. Verschiedenes Nord. 27 Saman er brœðra eign bezt at líta Es ist das beste, den Bezitz von Brüdern ungeteilt (wörtl. zusammen) GÍSLA SAGA 10, 2 (= JÓNSSON, ARKIV 55. JÓNSSON 22).
ÍF VI. 10. 35. Þorkell mælti: “Ekki er undir, hvat um er talat, skipta skal fénu at vísu; ok fyrir því, at ek beiði skiptis, þá skaltu hafa bólstað ok föðurleifð okkra, en ek skal hafa lausafé.”
CSI II. 10. Thorkell responds when Gísli, asking him not to move out, remarks that they have had various changes in their relationship:
11. “That’s not what’s behind it,” said Thorkel. “The wealth must be divided, and since I demand this division, you may have the farm and the land and I will take the movable goods.”
GJtr.
ASB 10. 10. 23. 4. 6. Ekki – talat, “es ist ohne bedeutung, was darüber gesprochen wird”, d.h. was du darüber sprichst.
FJ Proverb word 407. Page 192. tala – ekki er undr hvat um er talat Gísl 17. ‘Det er uden betydning hvad der tales om (noget)’.
ÍM 325. TALA Ekki er undir, hvað um er talað. Gísla s. 10. kap.
ÍF VI. 10. 35. “Ef ekki skal öðru við koma en vit skiptim, þá ger þú annathvárt, því at ek hirði eigi, hvárt ek geri, at skipta eða kjósa.”
CSI II. 10. Gisli acquiesces to Thorkel’s insistence on seperating from the family:
10. “If there is no other way than to separate, then do whatever you wish. I do not mind whether I do the dividing or the choosing.”
GJtr.
TPMA 11. 283. TEIL/partie/part 2. Teilen 2.2. Teilen und wählen1 Nord. 15 Vildi Hall bæði kjósa ok deila Hallr wollte sowohl wählen als auch teilen LAXDŒLA SAGA 14, 8. 16 . . . þá ger þú annat hvárt . . . at skipta eða kjósa Dann teil du oder wähle! GÍSLA SAGA 10, 5. 17 Eigi er rádit, at bæði sé, at vér kjósim ok deilim Es ist nicht ausgemacht, dass wir beides dürfen, wählen und teilen (Heusler) NJÁLS SAGA 117, 5. 1Vgl. W. Wackernagel, Theilen, theilen und wählen, theilen und kiesen, in: ZFDA 2, 542 ff. Der Ausdruck, der zunächst einen präzischen juristischen Sinn har (so unten 13-14, 24), ‘wird in der dichterischen Sprache zur formelhaften Wendung mit der Bed. ‘Freie Wahl haben’ oder ‘treffen’.
ÍF VI. 12. 40. Hann svarar: Svá verðr nú at vera.
CSI II. 12. Gisli when Hallvard and Havard return with news they’ve failed to stop Vesteinn:
13. They went home and told Gisli what had happened and he answered: “Then this is the way it has to be.”
GJtr. 15. ‘“That is how it must be, then.”’
ASB 10. 12. 26. 6.
ÍF VI. 12. 42. Nú ferr Gísli heim, ok þykkir honum um allt einn veg á horfask.
CSI II. 12. Gisli, after Thorkell refuses Vestein’s gifts:
14. Gisli went home and felt that everything was pointing in one direction.
GJtr. 17. ‘Gisli goes home now, and it seems to him that everything is tending the same way.’
ASB 10. 12. 29. 22. 12. þykkir – horfaz, “es schein ihm, als wenn alles dieselbe richtung habe” (als wenn alles zu demselben resultat führen würde).
Ed. note. Close of an apophthegmatic scene.
ÍF VI. 14. 48-9. Mikill tíðendi hafa hér görzk, ok munu þér verða nökkuru meiri tíðendi með harmi en oss; en eigi at síðr verðr hverr með sjálfum sér lengst at fara.1 1verðr – fara: Hver maður hefur sjálfan sig lengst að förunaut (verður því að hugsa mest um sjálfan sig). Sbr. Hver er sjálfum sér næstur.
CSI II. 14. Thorkell to Gisli after the killing and burial of Vesteinn:
16. “These are sad tidings and you will bear them with greater grief than we, but each man has to look out for himself and I hope you don’t let this affect you so much that people begin to suspect anything.”
GJtr. 20. ‘These have been heavy tidings, and they will have been somewhat more grievous to you than to us; nevertheless, “a man is his own company for most of the way.”’
ASB 10. 14. 35. 12. 2.3. munu þér – oss, “für dich wird dies ereignis ein erheblich grösserer kummer sein als für uns.” 4. verðr – fara, ein sprichwort, “ein jeder hat am längsten mit sich selber zu tun” (muss also zunächst für sich selbst sorgen).
FJ Proverb word 101. Page 81. fara – verðr hverr með sjálfum sér lengst at fara Gísl 25. ‘Enhver må fare (gå) længst med (i forbindelse med) sig selv’, omtr. = enhver er sig selv nærmest. Jfr Aasen: “Ein kann fara kvart ein vil, ein fer ikkje frå sig sjölv, el. Det fer ingen burt frå sig sölv”.
ÍM 285. SJÁLFUR Hver situr sjálfum sér næst. Hsch Hver er sjálfum sér næstur. Ísl. Sendibr. I 171.
Saxo (Kallstenius) 18. 3. Egoism. Proximum sibi quemque natura constituit, s. 3610. – Hvör er sjálfum sèr næstr, GJ2. – Se även n:r 23 och 24 nedan.
TPMA 10. 389. SELBST/soi-même/(one)self 2. Verhältnis zu sich selbst 2.4. Sich (nur) mit sich selbst befassen Nord. 5 Hverr skal þegn . . . sjalfan Sik lengst hafa miklu Jeder soll sich weitaus am längsten sich selbst widmen SIGVATR 13, 20. 6 Verðr hverr með sjálfum sér lengst at fara Ein jeder hat am längsten mit sich selbst zu tun GÍSLA SAGA 14K, 12 (= JÓNSSON, ARKIV 101. JÓNSSON 39). Vgl. JEDER 1.1., SORGE 3.1.1.
Ed. note. See also TPMA 6. 363. JEDER/chaque, chacun/every, everybody 3. Aussagen zur Charakterisierung von jedermann 3.1. Allgemeine Gleichheit von jedermann 3.1.1. Einstellung zu sich selbst und sum Eigenen 3.1.1.2. Für sich selbst und das Eigene sorgen 3.1.1.2.3. Jeder begünstigt die Seinen Nord. 45 Hwar ær sina wilda win Jeder is der Seinigen Herzenfreund KONUNGASTYRELSEN (um 1330 [ACTA PHILOLOGICA SCANDINAVICA 18, 463]).
ÍF VI. 15. 51. “Allt kann sá, er hófit kann, ok mun ek eigi eptir þeim senda.”
CSI II. 15. Thorkell to Thorgrim when he wants to taunt Gisli by asking for the tapestries:
18. Thorkel answered, “A wise man does all things in moderation. I will not have them sent for.”
GJtr. 21. ‘“He knows all who knows when to stop, and I shall not send for them.”
ASB 10. 15. 37. 15. 11. Allt - kann2, ein sprichwort.
FJ Proverb word 180. Page 96. hóf – alt kann sá er hófit kann Gísl 27. ‘Alt kender den som kender mådehold’. Også i GJ.
ÍM 147. HÓF Allt kann sá er hófið kann. Gísla s. 15. kap.
TPMA 8. 135. MASS(Mässigkeit)/modération/moderation 2. Mass als Wert und Vorteil 2.13. Mass lässt alles gelingen und zustandebringen Nord. 222 Allt kann sá, er hófit kann Alles kann derjenige, welcher das Mass kennt GÍSLA SGA 15, 15 (= JÓNSSON, ARKIV 180. JÓNSSON 74).
ÍF VI. 15. 51. “Nú skal fara,” sagði hann, “þó at nú sé verra; en vit þat fyrir víst, at hafa skal ek vilja til at fá þér þar fylu, er þú fær mér fola, ok er þó eigi varlaunat.”4 4hafa – varlaunat: Ég vildi gjarnan gjalda þér mertrippi fyrir fola (kinnhestinn), og yrði mitt litla gjald þér þó full borgun.
CSI II. 15. Geirmund, threateningly thanking Thorgrim after being struck by him:
18. “I’ll go,” said Geirmund, “though it seems worse. But you may be certain that I will give you the filly of this foal you’ve given me, and you’ll reap no less than full payment.”
GJtr. 21-22. ‘I shall go now,’ he said, ‘though now it seems worse; but you can be sure I shall be willing to give you the filly of the foal you have given me, and you will not be underpaid at that..’
ASB 10. 15. 37. 17. 20. fylju, “eine junge stute”, ein wortspiel mit bezug auf das wort kinnhestr; vgl. Das folgende foli, “junger hengst”. 21. varlaunat, “übel oder ungenügend vergolten”.
TPMA 9. 117. PFERD/cheval/horse 29. Redensarten 29.4 Ein (schlechtes) Pferd um (wie) das andere Nord. 394 Skal ek vilja til at fá þér þar fylju, er þú fekt mér fola Ich werde dafür sorgen, dass ich dir da ein Stutfohlen gebe, wo du mir ein Hengstfohlen gegeben hast43 GÍSLA SAGA 15, 17 (= GERING 43). 43Wortspiel, anknüpfend an das vorausgehende kinnhestr ‘Ohrfeige’ (wörtl. ‘Kinnhengst’). Der Sinn ist: Ich werde dir Gleiches mit Gleichem vergelten.
ÍF VI. 15. 52. “Nú er þann veg, at ek þykkjumk góða hafa gört ferð þína, ok vilda ek, at þú værir mér nú leiðitamr um þat, sem mik varðar, ok sér æ gjöf til gjalda, ok vilda ek, at þú létir lokur frá hurðum þrimr í kveld; ok mættir þú muna, hversu þú vart beiddr til fararinnar.”
CSI II. 15. Gisli to Geirmund, seeking his aid with the killing of Thorgrim:
18. Gisli walked as far as the hayfield wall with him and said, “Now this is how things stand – I believe that I have made your journey worthwhile, and I want you help in a matter that concerns me. A gift always looks to be repaid. I want you to unbolt three of the doors tonight. Remember how you came to be sent on this errand.”
GJtr. 22. “I want you to be helpful in something that is important to me, for ‘a gift always looks to a return,’ you know.”
ASB 10. 15. 38. 21. 6.7. sér - gjalda, ein sprichwort, ebenso FMS. I, 296, 18; vgl. Háv. 145: ey sér til gildes gjöf und 46: glík skolo gjöld gjöfum.
FJ Proverb word 146. Page 89. gjöf (jfr aumr) – æ sér til gildis gjöf el. æ sér gjöf til gjalda Háv 145, Gísl 28, el. sér gjöf til launa Hátt 26. ‘Altid vænter gave gengæld’.
TPMA 4. 216. GEBEN/donner/to give 9. Geben und wiedergeben (entgelten) 9.5. Die Gabe geht auf Gegengabe aus Nord. 568 Ey sér til gildis giöf Immer geht die Gabe auf Vergeltung aus HÁVAMÁL 145, 3 (= JÓNSSON, ARKIV 146. JÓNSSON 57). 569 Þá mân hèr koma at því, sem mælt er, at æ sèrr gjöf til gjalda Dann wird es hier dazu kommen, dass, wie man zu sagen pflegt, die Gabe immer auf Vergeltung ausgeht GROSSE ÓLÁFS SAGA TRYGGVASONAR 146 (→ FMS I, 296). 570 Sér gjöf til launa Die Gabe geht auf Vergeltung aus SNORRI, HÁTTATÁL 26, 6 (= JÓNSSON, ARKIV 146). 571 Sér æ gjöf til gjalda Immer geht die Gabe auf Vergeltung aus GÍSLA SAGA 15, 21 (= JÓNSSON, ARKIV 146).
K 152. gjöf 57. opt kemur giof til giallda (D, 42). Synes opstået ved ændring af det hos G. Jónsson anførte, allerede fra old-litterature kendte ordsprog: æ sér gjöf til gjalda (ofte vænter gaven gengæld), således at betydningen bliver: ofte kommer gaven til udbetaling (?: må erstattes); sml. nr. 33. Tilsvarende ordsprog findes i Dansk og Svensk.
ÍF VI. 17. 55. “Skammt er þá milli illra verka ok stórra,” segir Gísli.
CSI II. 17. Gisli when Thorkell tells him of the killing of Thorgrim:
20. “Great deeds and ill deeds often fall within each other's shadow,” said Gisli.
GJtr. 24. “‘Big and bad deeds follow one another closely,’” says Gisli.
ASB 10. 17. 42. 8. 9. Skamt er þá usw., “eine böse tat folgt der andern auf dem fusse.”
ÍF VI. 19. 61. Börkr verðr við þetta ákafliga reiðr ok mælti: "Nú vil ek þegar aptr snúa ok drepa Gísla. En þó veit ek eigi," sagði hann,3 "hvatt satt er í þessu, er Þórdís segir, ok þykki mér hitt eigi ólíkara, at engu gegni, ok eru opt köld kvenna ráð.” 3en þó – hann: ok er nú ráð at dvala (dvelja Y) eigi við, (en 445) Þorkell (Þórdís Y) segir, at hann (hon Y), mun eigi við þat samþykkjask, – "ok veit ek enn eigi" 445, Y. Auðsjáanlega réttara en í E.
CSI II. 19. Bork, reacting to Thordis’s information about Gisli's killing of Thorgrim:
23. Bork became enraged at this, and said, "I want to turn back right now and kill Gisli. On the other hand, I can’t be sure,” he said, “how much truth there is in what Thordis says. It’s just as likely that there’s none. Women’s counsel is often cold.”
GJtr. 28. At this Bork becomes very angry and said: “I will turn back now and kill Gisli, and there is no sense in lingering.” But Thorkel says he cannot agree to that. “I am not sure how much truth there is in what Thordis has told us; it seems to me just as likely there may be nothing in it at all, and “women’s counsels are often cold.”
ASB 10. 19. 47. 10. 24. ólíkara, “unwahrscheinlicher”. 25. eru opt köld kvenna ráð, dasselbe sprichwort auch Njála c. 116, 16.
FJ Proverb word 217. Page 103. kona – . . . (opt) eru köld kvenna ráð Nj 594, Gísl 34, Part 30. ‘Kolde (fjendtlige) er (ofte) kvinders råd (planer),’ Köld eru tíðum kv. r. Har GJ med en uægte tilföjelse.
TPMA 9. 198. RAT/conseil/advice 6. Gute und Schlechte Ratgeber 6.6. Frauen als Ratgeber 6.6.1. Der Rat der Frau ist wertlos oder unheilvoll Nord. 288 Köld ero mér ráð þín Unheilvoll15 sind mir deine (scil. der Königin) Ratschläge VÖLUNDARKVIÐA 31, 6. 289.290 Ok eru köld (GÍSLA SAGA: opt köld) kvenna ráð Und die Ratschläge der Frauen sind (oft) unheilvoll NJÁLS SAGA 116, 16. GÍSLA SAGA 19, 10. 291 Kavlld erv iafnan kvenna rad, þviat þav erv favitr ok brad Die Ratschläge der Frauen sind immer unheilvoll, weil sie wenig weise sind und schnell PARTALOPA SAGA 30, 21. 292 Eigi þotti mer þa sem fyrr, at kolld ero kvenna rad Es dünkte mich da nicht wir früher, dass die Ratschläge der Frauen unheilvoll sind HEIL. M. S. I, 443, 20 (Malcus saga). 293 Consilium rere fore frigens in muliere. – Kalth ær qwinner raadh Glaub mir, dass der Rat einer Frau unheilvoll ist! – Unheilvoll ist Frauenrat LÅLE 153. 15Vgl. oben Anm. 2. 2Zur Verwendung von kalt in Bed., ‘unheilvol’, besonders in der Verbindung mit Rat, vgl. für das Altisl. CLEASBY 329 s.v. kaldr II, für das Mittelengl. MED II, 383 b s.v. cold 6: cold counseil, cold red ‘bad or unfortunate advice’. Zum sprw. vgl. E. Kolb, Alemannisch-nordgermanisches Wortgut, Beiträge zur schweizerdeutschen Mundartforschung VI, Frauenfeld 1957, 21f.
Ed. note. See Anderson, 2002, pp. xi-xiii.
ÍF VI. 22. 72. Vísa 18. “Gerskatt næmr, kvað Nauma,/niðleiks ara steikar/örr, nema alllgótt heyrir/Iðja galdrs, at skaldum./Fátt kveða fleyja brautar/fúrþverranda verra,/raudar logs ens reynda/runnr, an illt at kunna.” 18. vísa. Örr (a) ara steikar niðleiks (b), gerskat næmr (c), nema heyrir allgótt at skaldum, kvað Nauma (d) Iðja (e) galdrs (f). Runnr ens reynda randar logs (g), fátt kveða (h) verra fleyja (i) brautar fúrþverranda (j) an at kunna illt (k). a) örr: aurr hdrr. – b) Orðið niðleikr skil ég með Sveinbirni Egilssyni og Konráði Gíslasyni þannig, að fyrri hluti þess sé tunglsheitið nið og kveðið fólgið (nið: tungl, máni). Verður þá kenningin í heild sinni þannig: ari: örn, hans steik: hræ, þess nið (máni): sverð (sbr. hræmáni); örr sverðleiks: hermaður, hér Gísli. – c) næmr, eigl.: sem getur numið, er létt um nám. Gerskat næmr, nema o. s. frv.: þú átt ekki að vera námfús, ekki að opna hugskott þitt (fyrir því, sem þú heyrir eftir skáld), nema o. s. frv. – d) Nauma þekkist ekki sem ásynjunafn, en eftir notkum þess í kvenkenningum mætti ætla, að það væri nafn gleymdrar ásynju. – e) Iðja: iðla E. –f) Iði: jötunn, hans galdr (rödd): gull, þess Nauma: kona. V g) logs: legs E; log: ljós, en ljós eða eldur skjaldar er sverð; reynt randar log: sverð, sem oft hefur verið beitt, þess runnr (tré): vanur hermaður, hér Gísli Súrsson. – h) kveða: segja menn. – i) fleyja: svo AM; fleina(r) hin. – j) braut fleyja: sjór, hans fúrr (eldur): gull, þess þverrandi: sá, sem þverrir gull, eyðir gulli, örlátur maður eða maður almennt. – k) illt: hér líklega níð. Maður! Af því, sem þú heyrir eftir skáld, skaltu læra það eitt, sem gott er sagði konan. Kappi! Menn segja, að ekkert sé verra manni en að fara með níð.
CSI II. 22. Gisli, on the advice of the good dream woman:
GJtr. 34. ‘Worst lot for the waster/Of wave fire, brave spender,/Ever, to know evil/Is, men say, in wisdom.”
ASB 10. 21. 58. 10. Str. 16. “Man sagt, dass es nichts schlechteres gibt für einen goldveröder als schlimmes (“die schlechte kunst den zauber”) zu verstehen”.
ÍF VI. 22. 72-3. Vísa 19. “Vald eigi þú vígi,/ves þú ótyrrinn, fyrri,/morðs við mœti-Njörðu,/mér heitið því, sleitu./Baugskyndir, hjalp blindum,/Baldr, hygg at því, skjaldar,/illt kveða háð ok höltum,/handlausum tý, granda.” 19. vísa. Vald þú eigi vígi fyrri (a); ves þú ótyrrin (b) sleitu (c) við morðs mœti-Njörðu (d); heitið mér því. Baugskyndir (e), hjalp blindum; hygg at því, skjaldar Baldr (f), kveða (g) illt háð ok (h) granda höltum; tý (i) handlausum. a) fyrri: að fyrra bragði, sbr. Guðrúnarkviðu II, 28: Hirðattu hölðum/heiptir gjalda,/því at vér höfum/valdit fyrri. – b) ótyrrinn: óertinn. Orðið tyrrinn merkir í nútíðarmáli: önugur, og líkrar merkingar er það í einu hdr. Grettis sögu (Ísl. fornrit VII, 111, nmgr. 1). Rótskylt er norska orðið terren: ertinn. – c) sleita: deila, ófriður. – d) morðs – Njorðu: móts við meiti mörðu E. morð hér: bardagi, orusta, hennar mœti-Nirðir: menn, sem taka á móti, þegar þeir eru sóttir með vopnum, hér mannkenning almennt. Ves þú ótyrrin sleitu við morðs mœti-Njörðu: Ertu menn ekki til ófriðar. – e) baugskyndir: mannkenning. – f) skjaldar Baldr: mannkenning. – g) kveða: menn segja. – h) ok: at E. – i) tý er boðháttur safnarinnar týja: hjálpa. Vald þú eigi upphafi að vígum, vertu friðsamur við menn; heit mér því. Legg þý, maður, stund á að hjalpa blindum; menn segja, að illt sé háð og að gera höltum mein. Hjálpa þú handlausum. Sbr. um þessa vísu E.A. Kock, N.N. §§ 1823, 2197, 2236, og Jón Helgason, Acta Philol. Scand. VI, 59-61. Um efni síðara helmingsins sbr. formálann § 1.
CSI II. 22. Gisli, recounting in verse the advice of the good dream woman:
GJtr. 34. “Low the mocker’s fame lies/And lame-harmer’s name, low.”
ASB 10. 21. 58. 10. Str. 17. “schade nicht dem handlosen und dem lahmen; man sagt, der hohn sei schlecht, erinnere dich dess, o krieger”.
ÍF VI. 24. 78. Þá mælti Gísli: “Nú þykkis þú öllum fótum í etu2 standa ok vera vinr margra höfðingja ok uggir nú ekki at þér, en ek em sekr, ok hefi ek mikinn fjándskap margra manna.” 2eta: jata, stallur. Gísli á við það, að Þorkell þykist búa við öryggi og allsnægtir.
CSI II. 24. Gisli to Thorkell, who won’t help him enough:
30. Then Gisli said, “You think you're safe and sound and living in plenty, a friend of many chieftains, who has no need not to be on his guard, and I am an outlaw and have many enemies.”
GJtr. 37. “Now you think that you are in clover, and the friend of many chieftains, and you have nothing to fear. . .”
ASB 10. 23. 63-4. 11. 16. öllum – standa, ein sprichwort, “mit allen füssen in der krippe stehen” (wie die schweine zu tun pflegen) ist soviel als “sich sorglos und in umbestrittener stellung fühlen”.
TPMA 4. 144. FUSS/pied/foot 6. Redensart und Vergleiche 6.23 Verschiedenes Nord. 120 Nú þykkiz þú öllum fótum í etu standa Nun glaubst du mit allen Füssen in der Krippe zu stehen GÍSLA SAGA 23, 11.
ÍF VI. 26. 83. “Þat mun þó eigi verit hafa,” sagði Börkr, “ok mun Gísli þat verit hafa, ok róum eptir þeim sem ákafast.”4 4sem ákafast: hvatliga, því at bíta mætti nú beinfiskr, ef at borði yrði dreginn Y; sem tíðast, ok bitinn mundi nú beinfiskr, ef at borði mætti dragask 445. Talshátturin mun réttari í Y, sbr. Fóstbræðrasögutexta Flateyjarbókar: “Bíta mætti nú beitfiskr, ef at borði væri dreginn,” Flat. II, bls. 222; Fbrs. (1927), bls. 194. Talsháttur þessi er vitanlega úr sjómannamáli og í honum fólgin eggjun um að herða sig við fiskadrátt. En hann er ekki með öllu auðskýrður. Beinfiskr er líklega: fiskur, sem slægur er í (sbr. fá ekki bein úr sjó – og aðra talshætti eins og: hafa bein í hendi, hafa öll beinin til e-s). Beitfiskr gæti verið: fiskur, sem dreginn er (vert er að draga) á skip (beit: skip), en líklegra er, að sú mynd orðsins sé afbökuð. Bíta mætti nú verður helzt að skýra: nú mætti fá fisk á öngul, nú er von góðs dráttar, ef dug brestur ekki að draga hann að borði.
CSI II. Omitted from translation.
GJtr.
ASB 10. 25. 68. 11. “Þat mun þó eigi verit hafa,” sagði Börkr, “ok mun Gísli þat verit hafa, ok róum eptir þeim sem ákafast ok bíta myndi nú beinfiskr, ef at borði mætti dragaz.” 15.16. ok bíta – dragaz, ein sprichwort, “jetzt würden wir einen guten fang machen, wenn wir glück mit uns hätten”. bíta, “anbissen”. beinfiskr, ist vielleicht so viel als beinhákall, eine art haifisch. (“squal. maximus”, Björn Halldórsson.) ef, “wenn (wir) nur”.
FJ Proverb word 30. Page 68. beinfiskr (beit) – bíta mætti nú beinfiskr, ef at borði yrði dreginn Gísl Súrss 135. ‘Bide kunde nu benfisken (på krogen), hvis den blot kunde trækkes op til rælingen (op i skibet)’. Bíta bet. her åbenbart ‘bide på krogen’; man ved ikke hvad beinfiskr egl. er; men af sammenhængen er det klart, at det må være en stor og tung (og kraftig) fisk, som det kunde være vanskeligt at få op i båden. GJ har samme ordspr. men i en noget anden form: Bíta má beitfiski af að borði verðr dregið. Denne form bestyrkes ved Fóstbr. (Flat. II 222), hvor det hedder: bíta mætti nú beitfiskr ef at borði væri dreginn; dette beit- måtte sættes i forbindelse med beita ‘mading’, altså ‘fisk som fanges ved mading, ?: på krog’. Det er mulig den rette form.
BH 63. Beinhákall, m. sqvalus maximus, brachiis corneis lamia vid. rýnir qv. sqvalus osseus, non cartilagineus, ut sunt reliqvi sqvali, en stor Haj, som har Ben, hvor andre Hajer have Brusk, en Brygde.
TPMA 3. 268. FISCH/poisson/fish 2. Der Fisch im Wasser 2.11. Der Fisch hat angebissen, kann aber nicht an Bord gezogen werden Nord. 130 Bíta mætti nú beitfiskr ef at borði væri dreginn Der geköderte Fische würde jetzt anbeissen, wenn er an Bord gezogen würde FÓSTBRŒÐRA SAGA 194, 3 Var. (= JÓNSSON, ARKIV 30). 131 Bíta myndi nú beinfiskr (lies: beitfiskr, Red.)7, ef at borði mætti dragaz Der geköderte Fisch würde jetzt anbeissen, wenn er an Bord gezogen werden könnte GÍSLA SAGA 25, 11 (= JÓNSSON, ARKIV 30. JÓNSSON 13). 7Vgl. Cleasby 56 s.v. beit-fiskr.
ÍF VI. 31. 99. Honn svarar: “Þar þykki mér óvænst um,” segir hon, “at vér verðim um þat sátt, at þú fáir mér þat gjaforð, at mér þykki jafnt við þetta. En þó er þat satt, sem mælt er, at fé er bezt eptir feigan,4 ok lát mik sjá, hvárt fé þetta er svá mikit ok frítt sem þú segir.” 4fé – feigan. Hér merkir feigr: dauður. Þessi málsháttur mun ekki koma annars staðar fyrir.
CSI II. 31. Aud to Eyjolf when he offers her money and a new husband:
40. This was her reply: “I don’t expect,” she said, “that we’ll reach agreement on your ability to find me as good a match as this one. Yet, it’s true what they say, ‘death’s best consolation is wealth’, so let me see whether this silver is as plentiful or as fine as you say.”
GJtr. 50. ‘Even so, it is true, as they say, that “Cash is the widow’s best comfort.”’
ASB 10. 30. 83. 19. 20. fé – feigan, ein altes, alliteriendes sprichwort; hier scheint feigr geradezu “tot” zu bedeuten, nicht wie sonst “dem tode anheim gefallen”.
FJ Proverb 102. Page 81. fé – . . . fé er bezt eptir feigan Gísl 62. ‘Penge er bedst (at tage) efter en dødsdömt person (en der snart skal dø)’. Også hos GJ.
TPMA 4. 337. GELD/jaune/yellow 1. Grosse Macht, Geltung und Wirkung des Geldes 1.10. Geld ist für alle (viele) von hohem oder höchsten Wert 1.10.2. Spez. 1.20.2.2. Vereinzelt Nord. 130 En þó er þat satt, sem mælt er, at fé er bezt eptir feigan Übrigens ist das wahr, was man sagt, dass Geld das Beste ist nach dem Tod eines Mannes GÍSLA SAGA 30, 19 (= JÓNSSON, ARKIV 102. JÓNSSON 45).
ÍF VI. 32. 101. “Satt er it fornkveðna: án er ills gengis, nema heiman hafi.”
CSI II. 32. Eyjolfr, after being struck by Aud, loses support of Havard:
41. Eyjolf said, “The old saying is true, ‘the treachery of a friend is worse than that of a foe’.”
GJtr. 51. ‘The old saying is true: “A man’s worst following comes from home.”’
ASB 10. 31. 85. 7. 12.-13. án – hafi, ein viel citiertes sprichwort (Droplaug. [1847] s. 23, 3; Njála c. 17, 13; Hœnsna-Þóris saga ed. Heusler 8, 30 u. ö.): “alles böse, was mit einem (auf der reise) folgt, stammt aus dem eigenen hause”. gengi, “gefolgschaft”.
FJ Proverb word 142. Page 88. gengi – . . . án er ilt (ills) gengi(-is) nema heiman hafi Isls II 142, Nj 70, Dropl 23 (Austf. 160-161), Gísl 63. ‘Man er uden dårligt følge medmindre man har det (med sig) hjemmefra’. Også hos GJ.
ÍM 108. GENGI Án er ills gengis, nema heiman hafi. Gísla s. 32. kap. o. v. Án er ill gengi, nema heiman hafi. Njáls s. 17. kap. o. v.
TPMA 5. 452. HAUS/maison/house 5. Bewohner und Verhältnisse im Haus 5.3.2. Was man im eigenen Haus nicht hat, bringt man nicht nach aussen Nord. 148 Satt er et fornkveðna: án er ills gengis, nema heiman hafiWahr ist das Sprichwort: “Man is ohne schlechtes Gefolge, wenn man es nicht von daheim mitbringt” GÍSLA SAGA 31, 7 (= JÓNSSON, ARKIV 142). 149 Satt er þat, er mælt er . . . án er illt um gengi, nema heiman hafi Es ist wahr, was man sagt: . . . HŒNSA-ÞÓRIS SAGA 6 S. 18 (= JÓNSSON, ARKIV 142). 150 Án er illt gengi, nema heiman hafi NJÁLS SAGA 17, 4 (= JÓNSSON, ARKIV 142. JÓNSSON 55).
ÍF VI. 36. 116. “Grát mun ek Gísla, bróður minn,” segir Þórdís; “en mun eigi vel fagnat Gíslabana, ef grautr er görr ok gefinn?”
Ed. note. Notice the alliteration. See Eyrbyggja saga, ÍF IV. 13. 24. Snorri lét sér fátt finnask um þessi tíðendi, en Þórdís segir, at þá var vel fagnat,– “ef grautr er gefinn Gíslabana.” Börkr svarar: “Eigi hlutumk ek til málsverða.”
Return to
Concordance