Proverbs and proverbial materials in Kjalnesinga saga.
Editions used. Kjalnesinga saga. Jökuls þáttr Búasonar. Víglundar saga. Króka-Refs saga. Þórðar saga hreðu. Finnboga saga. Gunnars saga Keldugnúpsfífls. Jóhannes Halldórsson gaf út. Íslenzk fornrit XIV. Reykjavík, 1959.
Others.
Translations used.
Others.
Editorial comments. The text contains about 11, 000 words.
ÍF XIV. 3. 11. Þorsteinn mælti þá: "Nú er við ramman reip at draga, er bæði er at eiga við hund og tröll, en aptr munum vér nú fara fyrst at sinni. En vilja skal ek til hafa at sá verði fundur okkar Búa, at vit eigum ekki báðir frá at segja."
CSI III. 4.
Gering 11. reip (nr. 331). – Die redensart: hér er við ramman reip at draga findet sich auch in der Hrólfs s. kraka c. 1 (Fas. 1, 416), Vatnsd. c. 44 (Forns. 754) und Kjalnes. s. c. 3 (Ísl. s. II2, 4089).
Saxo (Kallstenius) 22-3. Kraft. 31. Arduum, inquit, reor contra fortem fune contendere, s. 14027. – Illt er vid ramman reip ad draga, se JR II n:r 179 (s. 19). Jfr D n:r 304 och Rosenberg a. a. II s. 601 not.
ÍOS II. 79. REIP VIÐ RAMMAN ER REIP AÐ DRAGA "við mikla öðugleika er að etja, við erfiðan andstæðing er að fást". Orðtakið kemur nokkrum sinnum fyrir í fornritum, sbr. t. d.: "Við ramman mun reip at draga", segir Gunnhildr, "ok leyfið þér honum at fara sem honum gegnir bezt". ÍF XII, 20, sbr. enn fremur VIII, 122, FMS II, 107, FAS I, 4. Þess má geta, að orðtakið kemur fyrir í tveimur gervum hjá Saxo (SAXO LIB V, 119; XII, 333 (Kbh. 1931). Frá 19. öld eru kunnig afbrigðin: eiga við ramman reip að draga og draga reip við hinn ramma: Hann á við ramman reip að draga (GJ 129 (OB)) – að taka því, sem í boði er og draga ekki reip við hinn ramma. JSBRÉF2, 125 (OB). Orðtakið á rætur að rekja til reipdráttar, við ramman (sérstætt lo.) merkir "á móti sterkum manni". HHÍO 309, EÓS í Skírni 1954, 217.
TPMA 11. 175. STRICK/corde/rope 2. Ziehen am Strick (Seil) 2.3 Gegen einem Starken am Seil ziehen
Nord. 37 Er þar við ramman reip at draga Man muss dort gegen einen Starken am Seil ziehen GROSSE ÓLÁFS SAGA TRYGGVASONAR 184 (→FMS II, 170 [=JÓNSSON, ARKIV 331]). 38 Hér er við ramman reip at draga Hier muss man gegen einen Starken am Strick ziehen HRÓLFS SAGA KRAKA 1 (→FAS I, 4 [GERING S. 11]). 39 Ok má vera, at við ramman væri reip at draga Und es mag sein, dass wir gegen einen Starken am Seil habe ziehen müssen VATNSDŒLA SAGA 44, 30 (= GERING S. 11). 40 Vid ramman mun reip at draga (Hier) muss man gegen einen Starken am Seil ziehen NJÁLS SAGA 6, 5 (= JÓNSSON, ARKIV, 331. JÓNSSON, 136). 41 Creditur incautum forti resti (lies: restis) dare tractum. – Onth ær meth ramme stærcke reeb (lies: meth ramme reeb) at drawæ Es gilt als unvorsichtig, mit einem Starken am Seil zu ziehen. – Es ist schlecht, mit einem Starken am Seil zu ziehen Låle 204. 42 Est graue grandeuum (lies mit Låle S. 259: gradiuum) per restis vincere tractum. – Thet ær onth at drawe reeb meth gamlæ (lies mit Druck B: ramme) Es ist schwierig, den Kampftüchtigen durch das Ziehen des Seiles zu besiegen. – Es ist schlecht, mit einem Starken am Seil zu ziehen EBD. 338. 43 Nú er við raman reip at draga Man muss jetzt gegen einen Starken am Seil ziehen KJALNESINGA SAGA 3 S. 11 (= GERING S. 11).
ÍF XIV. 4. 12. Esja mælti: "Mun þér ekki enn leiðast eltingar Þorsteins?" "Þá vissi þat," sagði Búi, "ef ek ætta nökkurs trausts ván." Esja mælti: "Til margs verðr hætt jafnan." Eptir þat skildu þau talit.
CSI III. 4. 310. Esja said, "Aren't you tired yet of Thorstein's harassment?" "I'd know that better," said Bui, "if I had any hope of help." Esja said, "You have to take your chances." With this they ended their conversation.
Ed. note. Closing of apophthegmatic scene.
TPMA 12. 321. WAGEN (Vb.)/oser/to dare 1. Wagemut als Wert 1.2. Wagemut und Tapferkeit haben Erfolg 1.2.5. Wer wagt, gewinnt (verliert nicht) Nord. 92 Ok er svâ sem mælt er, at sá hefir er hættir Und es ist so, wie es heisst, dass der hat, welcher wagt SVERRIS SAGA 76 (→FMS VIII, 186 [= GERING S. 8]). 93 Hefir sá, er hættir Der hat, welcher wagt BJARNAR SAGA 3 S. 118 (= GERING S. 8). 94 Hefir sá ok jafnan, er hættirDer hat auch immer, welcher wagt HRAFNKELS SAGA FREYSGOÐA 4 S. 115 (= JÓNSSON, ARKIV 194. JÓNSSON 81).
Gering 11. ófreistat (nr. 305). – Dasselbe sprichwort findet sich auch Sigurd. s. þögla 2320.
TPMA 9. 162. PRÜFEN/mettre à l’épreuve/to test. 1. Prüfen (Versuchen) als positive Handlung 1.2. Prüfen (Versuchen) bringt mehr Nutzen als Schaden: 1.2.2 Ohne Prüfen (Versuchen) kein Nutzen Nord. 33 Ketill kvað ekki duga ófreistat Ketill sagte, nichts nütze unerprobt KETILS SAGA HÆNGS 2 (→FAS II, 115). 34, 35 Ekki dugir ófreistat Nichts nützt unerprobt NJÁLS SAGA 5, 4 (= JÓNSSON, ARKIV 305. JÓNSSON 127). SIGURÐAR SAGA ÞÖGLA 23, 20 (→GERING S. 11). 36 Herrauðr sagði, at eigi dygði ófreistat Herraud sagte, Unerprobtes nütze nicht BÓSA SAGA 12, 11. 1.3. Prüfen (Versuchen) verschafft: 1.3.1.1. Ohne Prüfen (Versuchen) kein Wissen 163. Nord. 42 Fátt veit fyrr en reynt er Wenig weiss man, bevor man is versucht hat HARALDS SAGA HARÐRÁÐA 10 (→FMS VI, 155 [=JÓNSSON, ARKIV 461. JÓNSSON 183]). 43 Fundit mun þat er reynt er lengr Man wird herausfinden, was man länger geprüft hat MÁLSHÁTTAKVÆÐI 17, 4 (= GERING 105. JÓNSSON 137). 44 Hvat veit sá er einskis freistar Was weiss der, der nichts versucht? ERREKS SAGA 37 (→JÓNSSON, ARKIV 461[= JÓNSSON 183]). 45 Önundr kvað þat eigi vita mega fyrr en reynt væri Önund sagte, das könne man nicht wissen, bevor man es versucht habe GRETTIS SAGA 4, 5. 46 Fleira veit, sá er fleira reynir Mehr weiss der, der mehr versucht EBD. 14, 7 (=JÓNSSON, ARKIV 461. JÓNSSON 183). 47 Þá veit þat, er reynt er Dann weiss man es, wenn man es versucht hat EBD. 40, 5 (= JÓNSSON, ARKIV 333. JÓNSSON 137).
ÍF XIV. 5. 15. Esja mælti: "Finn ek nú þat, at Helgi bjóla, faðir þinn, er dauðr; aldri mundi hús mín rannsökuð, ef hann mætti um mæla. En vera mun sá ríkismunr nú, at þú munt ráða ætla; en ekki skulu at vilja mínum fleiri menn fara um hús mín en þú við inn fimmta mann."
CSI III. 5. 311. Esja said, "Now I realise that your father Helgi Bjolan is dead. Never would my house be searched if he had anything to say about it. But the difference in power between you and me is such that you'll do as you wish."
Ed. note. Proverbial reference:
ÍM 268. RÍKUR Jafnan segir enn ríkri ráð. M ríkur: voldugur Ríkari verður að ráða. FJ Hinn ríkari verður ráð að segja. E
TPMA 4. 460. GEWALT/pouvoir (subts./power 1. Der Mächtigere entscheidet (setzt seinen Willen durch) Nord. 1 En sá réð, Es ríkri vas Aber derjenige entschied, der mächtiger war SÓLARLJÓÐ 36, 4 (= GERING S. 11). 2 Jafnan segir enn ríkri ráð Immer sagt der Mächtigere, was zu tun ist (wörtl.: die Beschlüsse) MÁLSHÁTTAKVÆÐI 23, 1 (= JÓNSSON, ARKIV 334. JÓNSSON 137). 3 Stare penes libitum satagit vis celsa quiritum. – Ee wil waaldh sijn wiliæ haffwæ Die hohe Gewalt der Quiriten will bei ihrer Willkür verharren. – Gewalt will immer ihren Willen haben LÅLE 1017. 4 Hinn ríkari verðr ráð at segja Der Mächtigere kann sagen, was zu tun ist (wörtl.: den Beschluss) CLÁRI SAGA 15, 5 (= JÓNSSON, ARKIV 334).
Ed. note. See Clári saga, ed. Gustaf Cederschiöld. Altnordische saga-bibliothek, 12. Halle a. S. 1907, 15. 47. 5. En hversu sem þær tala hér um langt, ferr enn sem fyrr, at "hinn ríkari verðr ráð at segja"; ok gengr jungrú Tecla enn með sinni fylgð niðr at landtjaldinu.
ÍF XIV. 6. 16. Esja kom brátt at finna Búa, fóstra sinn, ok sagði dráp föður hans. Ekki brá Búi sér við þat, kvað falls ván at fornu tré.
CSI III. 6. 312. Esja came soon to visit her foster-son Bui and told him of the slaying of his father. He did not react to this, but said that an old tree could be expected to fall.
TPMA
ÍF XIV. 6. 17. Esja mælti: "Allvesalmannliga koma þér stundum orð upp, þar sem ek hefi þér þessa konu ætlat. Nú vil ek, at þú gangir til leika þangat ok hættir svá lífi þínu; ekki má varðveita þik þannig, ef þér er dauði ætlaðr."
CSI III. 6. 312. Esja said, "You come up with pretty cutless language sometimes, seeing that I have had this woman in mind for you. I want you to go to the games and risk your life. There's no protecting you anyway if you're marked for death."
ÍF XIV. 7. 17. Hon mælti: "Mikit má skilja," sagði hon, "til hvers menn eru fæddir í heiminn ok at hverju getit skal verða; þeir sitja tveir menn í Kollafirði ok keppast um Ólofu ina væna, ok mörg karlmannlig brögð eru frá þeim sögð."
CSI III. 7. 313. She said, "There is a great difference in what men are born into the world for and what they become known for."
ÍF XIV. 8. 21. Þorgerðr mælti: "Sú fyrirætlan er ei vænlig at skipta höggum við Búa, við margkunnendi Esju, en harðfengi hans." Kolfiðr segir: "Tveir eru i hættu hverri; annathvárt mun ek lifa eða deyja." "Þú munt ráða vilja, son minn," segir hon.
CSI III. 8. 315. Thorgerd said, "This idea of coming to blows with Bui is not promising, in view of both Esja's sorcery and his toughness." Kolfinn said, "There are two sides to every danger: I'll either live or die." "You must decide, my son," she said.
Ed. note. Closing of apophthegmatic scene.
ÍF XIV. 9. 22. Kolfiðr sneri til stofu ok gekk at pallinum, þar sem Búi sat, ok mælti: "Tveir eru þér kostir gerðir," sagði Kolfiðr, "sá annarr, at þú léttir kvámum hingat með öllu; hinn annarr, at þú gakk á hólm við mik á morgin í hólmi þeim, er liggr suðr í Leiruvágsá." Búi segir: "Því heldr skal kjósa sem kostir eru ójafnari; ek hefi verit sjálfráði ferða minna hér til, ok svá ætla ek enn; en hólmgöngu skal veita þér, þegar þú villt.".
CSI III. 9. 315. Kolfinn entered the main room and went up to the cross-bench where Bui was sitting and said, "You have two choices: one is that you break off your visits here altogether, and the other is that you fight a duel with me tomorrow on the little island to the south of here in Leiruvogsa." Bui said, "The less equal the choice, the easier it is to choose. So far I've made my own decisions about coming here, and I intend to continue – and I'll grant you a duel as soon as you want."
ÍF XIV. 9. 22. Þeir Kolfiðr ok Grímr höfðu sik þegar á braut; fóru þeir um kveldit á Korpúlfsstaði ok sögðu Korpúlfi, hvar komit var. Hann segir: "Nú stefnir þú, frændi, ekki vænt; hefir þeim orðit þungt at skipta við Esju, er meira áttu under sér; en þat mun nú fram verða at ganga, sem ætlat er."
CSI III. 9. 315. Kolfinn and Grim took off at once. They came to Korpulfsstadir in the evening and told Korpulf how things had gone. He said, "You are heading for trouble, my nephew. Contending with Esja has gone badly for men of greater stature than ours. But it will have to go as it is fated."
ÍF XIV. 15. 35-6. Búi segir: " Þat hugða ek, ef ek fengi taflit,4 at þér mundið mik láta fara í friði." Konungr mælti: "Þetta er lítils vert, at taka eitt fang." Búi segir: "Dýrt er dróttins orð; vil ek þat nú skilja til við yðr, herra, ef svá ólíkligt er, at ek bera af honum, at þér gefið mér upp reiði yðra ok gott orlof til Íslands."
CSI III. 15. 323. Bui said, "I thought that you would let me go in peace if I brought you the game board." "One wrestling bout is no great matter," said the king. Bui said, "The king's word is law. I want to stipulate with you, my lord, that in the unlikely event of my beating him, you release me from your anger and give me leave to go to Iceland." 4fengi taflit b.v. eftir B, D.
FJ Proverb word 74. Page 76. dróttinn – dýrt er (mun verða; láta menn) dróttins orð Laxd 182, Bisk I 484, 803, II 51, Fms II 269, IV 175, Isls II 445, Alex 128 (honum væri dýrt látanda d. o.) DraumJ. 5, Mhk. 5.
TPMA 6. 42. HERR/seigneur/lord 5. Eigenschaften des Herrschers 5.1. Der Herr hat Macht und Autorität 5.1.3. Die Worte des Herrn haben Gewicht 5. 1. 3. 1. Die Worte des Herrn gelten viel Nord. 214-222 Dýrt er drottins orð Das Wort des Herrn ist viel wert SNORRI, ÓLAFS SAGA HELGA 82 (→ FMS IV, 175 [= JÓNSSON, ARKIV 74]. SNORRI, HEIMSKRINGLA 248, 36 (Ólafs saga helga 85). 356, 13 (Ólafs saga helga 165). GROSSE ÓLAFS SAGA TRYGGVASONAR 235 (→ FMS II, 269 [= JÓNSSON, ARKIV 74]). BISKUPASÖGUR I, 484. I, 803. II, 51 (→ JÓNSSON, ARKIV 74). DRAUMA-JÓNS SAGA 5, 48 (1. H. Jh. [→ ZFDPH 26, 304 = JÓNSSON, ARKIV 74]). KJÁLNESINGA SAGA 15 S. 35. 223 Dýrt láta menn dróttins orð Man bezeichnet das Wort des Herrn als etwas Kostbares MÁLSHÁTTAVKÆÐI 5, 5 (= JÓNSSON, ARKIV 74, JÓNSSON 31). 224 Dýrt mun mér verða dróttins orð Das Wort des Herrn soll mir gewichtig sein LAXDŒLA SAGA 47, 19 (= JÓNSSON, ARKIV 74. JÓNSSON 31). 225 At honom vere sem auðrom dyrt latannda drottins orð Dass das Wort des Herrn für ihn ebensoviel bedeute wie für einen andern ALEXANDERS SAGA 128 (= JÓNSSON, ARKIV 74). 226 Jussio sueuit hero celsi sublimis haberi. – Høyt ær herræ bwdh Der Befehl eines hohen Herrn wird gewöhnlich hochgehalten. – Hoch steht (wörtl.: ist) das Gebot eines Herrn LÅLE 521.
TPMA 4. 460. GEWALT/pouvoir (subts./power 1. Der Mächtigere entscheidet (setzt seinen Willen durch) Nord. 1 En sá réð, Es ríkri vas Aber derjenige entschied, der mächtiger war SÓLARLJÓÐ 36, 4 (= GERING S. 11). 2 Jafnan segir enn ríkri ráð Immer sagt der Mächtigere, was zu tun ist (wörtl.: die Beschlüsse) MÁLSHÁTTAKVÆÐI 23, 1 (= JÓNSSON, ARKIV 334. JÓNSSON 137). 3 Stare penes libitum satagit vis celsa quiritum. – Ee wil waaldh sijn wiliæ haffwæ Die hohe Gewalt der Quiriten will bei ihrer Willkür verharren. – Gewalt will immer ihren Willen haben LÅLE 1017. 4 Hinn ríkari verðr ráð at segja Der Mächtigere kann sagen, was zu tun ist (wörtl.: den Beschluss) CLÁRI SAGA 15, 5 (= JÓNSSON, ARKIV 334).
Ed. note. See Clári saga, ed. Gustaf Cederschiöld. Altnordische saga-bibliothek, 12. Halle a. S. 1907, 15. 47. 5. En hversu sem þær tala hér um langt, ferr enn sem fyrr, at "hinn ríkari verðr ráð at segja"; ok gengr jungrú Tecla enn með sinni fylgð niðr at landtjaldinu.
ÍF XIV. 16.
CSI III. 16.
325. Kolfinn said, "It's a good thing that we've met here. The cave of that troll Esja won't protect you this time." Bui said, "I don't regret it. In all the meetings we've had, you've not come off well, and I expect it'll be the same again here. But it would be a manly thing to fight one against one."
Return to
Concordance